قطعی روابط ایران و عربستان چه خطراتی خواهد داشت؟

النهار نوشت: تنش جدی اخیر در روابط عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران که به قطع روابط دیپلماتیک بین این دو کشور پس از به آتش کشیده شدن سفارت عربستان در تهران منجر شد، زنگ خطر را در جهان به صدا در آورد. ناکامی در برقراری مجدد روابط عادی و صلح آمیز بین این دو کشور موجب بدتر شدن بحران انسانی در سوریه و بی ثباتی در منطقه ای خواهد شد که در عمل در آستانه انفجار است و ممکن است جنگ با تروریسم و اصلی ترین گروه تروریستی یعنی داعش را با مانع رو به رو کند. 

به گزارش پایگاه خبری «تیک»، کشورهای منطقه ای نمی توانند مانع پیامدهای فاجعه بار ادامه یافتن خصومت بین ریاض و تهران شوند. از این رو کشورهای بزرگ جهان باید دست به تلاشی دیپلماتیک بزنند تا از افتادن این دو کشور در پرتگاه خصومت تمام عیار با احتمال وقوع جنگ رو در رو یا نیابتی بین آنها جلوگیری کنند و در همان حال روند صلح سوریه را نجات دهند و اجازه ندهند داعش از تنش بین این دو کشور بهره برداری کند. انگیزه چنین تلاشی، اطمینان داشتن از این واقعیت است که عربستان و ایران دو عنصر محوری در مناقشات منطقه ای هستند و در صورتی که روابطشان بهبود یابد، آنها می توانند فرصت های زیادی برای بازیگران بین المللی مثل آمریکا و روسیه فراهم کنند تا بر بازیگران داخلی در سوریه و دیگر مناطق درگیری تأثیر بگذارند و از دامنه مناقشات بکاهند. اما در صورتی که خصومت بین تهران و ریاض ادامه پیدا کند، تحقق بخشیدن به چنین هدفی اگر غیر ممکن نباشد، دست کم دشوار خواهد شد. چنین خصومتی همچنین خطر وارد شدن نیروهای بیگانه به مناطق درگیری مثل سوریه و عراق و یمن، و بروز هرج و مرج در این مناطق را افزایش خواهد داد. 

پژوهشگران در مراکز پژوهشی معتبر آمریکا نیز به بررسی خطرات ادامه یافتن خصومت بین عربستان و ایران در سطح داخلی و منطقه ای و بین المللی پرداختند. به عنوان مثال، ادامه یافتن این خصومت موجب تشدید کابوس کنونی در داخل سوریه خواهد شد که اکنون مرکز بی ثباتی منطقه ای است. در این صورت، ایران به تلاش هایش برای تقویت نظام بشار اسد ادامه خواهد داد و عربستان نیز کمک هایش را به گروه های شورشی افزایش خواهد داد. چنین اقداماتی موجب فروپاشی روند دیپلماتیک برای متوقف کردن جنگ ها خواهد شد و این جنگ ها را شدیدتر خواهد کرد و ممکن است دیگر قدرت ها را نیز در این جنگ ها درگیر کند. همچنین گروه داعش بزرگ ترین سود برنده از این وضع خواهد بود. 

در سطح منطقه ای نیز ادامه یافتن خصومت بین تهران و ریاض موجب تشدید جبهه بندی های مذهبی و سیاسی خواهد شد. این مسئله به روشنی در نشست های اتحادیه عرب که از عربستان حمایت کرد دیده شد. همچنین این خطر وجود دارد که ترکیه در مناقشات منطقه ای جانب عربستان را بگیرد. این خصومت همچنین ممکن است به تندروها فرصت دهد در دو انتخاباتی که قرار است این ماه در ایران برگزار شود پیروز شوند. در این صورت ایران به کشوری ماجراجوتر تبدیل خواهد شد آن هم در شرایطی که عربستان سیاستی تهاجمی‌تر و خصمانه‌تر را در پیش گرفته است. 

ادامه یافتن این خصومت چه خطراتی در سطح بین المللی خواهد داشت و آیا پیشنهاد‌هایی برای پیشگیری از آنها وجود دارد؟ 

نخستین خطر این است که ادامه خصومت بین عربستان و ایران موجب تشدید تنش بین آمریکا و روسیه شود که از قبل بر سر اوکراین وجود داشته است. در این صورت ممکن است آمریکا و روسیه هر کدام به حمایت از طرف نزدیک به خود در جنگ بپردازند هر چند می دانند بحران سوریه هیچ راه حل نظامی ندارد. چنین تحولی به معنای پایان روند سیاسی - دیپلماتیک در سوریه خواهد بود و حفظ نظام بشار اسد و دفاع از آن به دغدغه اصلی روسیه و نابود کردن داعش نیز به دغدغه اصلی آمریکا تبدیل خواهد شد. به این ترتیب هر دو کشور بر مداخله نظامی خود در بحران های منطقه خواهند افزود و احتمال برخورد مستقیم بین آنها افزایش خواهد یافت. 

پژوهشگران آمریکایی برای جلوگیری از به وجود آمدن چنین شرایطی سه پیشنهاد دارند: 

اول: روسیه و آمریکا در خصوص ارزیابی مشترکی از اوضاع در سوریه به توافق برسند و به خطر افزایش تنش در روابط ریاض و تهران و این که روند نظامی بدون روند دیپلماتیک موازی، هیچ مشکلی را حل نمی کند و مناقشه سوریه را به تهدیدی بین المللی تبدیل می کند، اذعان کنند. به این منظور روسیه و آمریکا باید جبهه واحدی تشکیل دهند و این پیام روشن را به ریاض و تهران بفرستند که آنها مصمم به حل سیاسی بحران سوریه صرف نظر از روابط این دو کشور هستند. 

دوم: باید ساختاری شبیه به گروه بین المللی ١+٥ (که به بحران هسته ای ایران از طریق گفتگوی مستقیم با ایران پایان داد) به منظور پایان دادن به بحران در سوریه ایجاد شود. 

سوم: باید کشورهای تأثیرگذار منطقه ای و در رأس آنها ترکیه را متقاعد کرد که در مناقشه عربستان و ایران جانب هیچ کدام را نگیرند بلکه با دیگر کشورها برای مهار کردن این مناقشه همکاری کنند. طبعاً مصر نیز در این زمینه می تواند نقش ایفا کند ولی نقش آن کوچک تر از نقش ترکیه خواهد بود زیرا عربستان توانسته است مصر را از طریق پرداخت کمک های مالی عظیم برای حل مشکلات اقتصادی اش، تا حدی مهار کند. 

در صورتی که این تلاش ها نتواند یخ روابط عربستان و ایران را آب کند، امید به ثبات در سوریه و یمن و شکست دادن داعش، بیش از پیش کمرنگ خواهد شد.