شهر تاریخی «یزد» سال آینده ثبت جهانی می‌شود/ روایتی از ثبت جهانی ۱۱قنات

به گزارش تیک به نقل از خبرآنلاین؛‌ این نشست با حضور حسن طالبیان معاون میراث فرهنگی، احمد جلالی سفیر دائم یونسکو در ایران، پرویز کردوانی کویرشناس، مهران مقصودی مسئول تهیه پرونده کویر لوت و مدیر گروه دانشکده جغرافی در دانشگاه تهران، علی اصغر سمسار یزدی رییس مرکز بین‌المللی قنات یزد به همراه مرکز بین‌المللی سازه‌ها و قنات‌های ایران برگزار شد.

در این نشست محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی کشور گفت: تدوین پرونده قنات‌های ایران از ۷ سال پیش شروع شده است و فرآیند پیچیده‌ای داشت. انتخاب برترین قنات‌ها از بین ۳۷هزار قنات زنده کار آسانی نیست. نقشه‌برداری و تهیه مستندات آنها کار بسیار سختی است. این کار را با همکاری مرکز بین‌المللی قنات‌ها و سازه‌های یونسکو انجام شد و در جریان کار تعدادی از آنها لایروبی شد.

او گفت: در قنات یزد با ۳۰۰ کامیون لایروبی انجام شد. برخی از ساختارهای کنار قنات‌ها مانند آسیاب‌ها نیز باید مرمت می‌شد. تابلوهای راهنما قرار داده و ورودی قنات‌ها را نیز مرمت شد. ما اصرار داشتیم که پرونده قنات‌ها به نام ایران ثبت شود، چون برخی کشورها نیز قنات داشتند، ولی تکنولوژی‌ قنات‌های ایران باید ثبت جهانی می‌شد. در جریان ثبت جهانی بیش از ۱۸ جلسه با سفرای کشورهای مختلف برگزار شد و این موضوعات را مطرح شد. حتی ۲۳ جلسه نیز در استانبول برگزار شد، چون باید افراد را قانع می شدند.

معاون میراث فرهنگی گفت: تنها یک پرونده است که در سال ۲۰۰۵ به نام قنات توسط کشور عمان ثبت جهانی شده است، اما موضوع پرونده ما قنات‌های بیابانی بوده است.

طالبیان گفت: یکی از موفقیت‌هایی که در ثبت پرونده بیابان لوت به دست آوردیم، اتحاد بین دستگاه‌ها و مردم بود. در این رابطه سه وزیر سند را امضا کرده و معاون اول رئیس‌جمهور آن را ابلاغ کرد. در این راستا سه پایگاه میراث جهانی تشکیل شد.

او گفت: یکی از این پایگاه‌ها کاروانسرایی است که نیمه کاره مرمت شده و در کنار شهداد قرار دارد. یک پایگاه دیگر در فهرج ایجاد می‌شود. در روستای دهسلم چند خانه بومی برای این کار در نظر گرفته شده و در نصرت‌آباد هم یک پایگاه دیگر ایجاد شده است. این پرونده تمرینی برای تدوین پرونده‌های طبیعی دیگر کشورمان بود. همچنین پرونده جنگل‌های هیرکانی را نیز به عنوان پرونده طبیعی برای ثبت یونسکو در دست داریم.

طالبیان با تاکید بر قطعی بودن پرونده شهر تاریخی یزد برای حضور در چهل و یکمین اجلاس یونسکو به عنوان پرونده تاریخی - فرهنگی ایران تأکید کرد: خوشبختانه این شهر تاریخی از وضعیت مناسبی برخوردار است و قصد داریم یزد را به عنوان نخستین شهر تاریخی کشور در فهرست میراث جهانی‌ یونسکو به ثبت برسانیم.

برنامه ‌های سازمان میراث برای حفاظت از آثار

طالبیان همچنین با اشاره به در دست بررسی بودن پرونده‌ی «هیرکانی» تأکید کرد: در صورتی که کشور جمهوری آذربایجان به تعهدات خود عمل کند، می‌توانیم این اثر را مطرح کنیم.

او به بررسی و مطالعه پرونده «ارسباران» اشاره کرد که باید به پرونده «راه ابریشم» اضافه شود و نیاز به سهمیه‌ای ندارد و گفت: مجموعه «ساسانی فیروزآباد بیشاپور» نیز در دستور کار است و اکنون در حال ویراستاری این پرونده هستیم. این پرونده‌ها قبل از ماه فوریه با حضور کارشناسان روی میز قرار می‌گیرد تا بررسی شود کدام پرونده‌ها برای سال آینده به یونسکو فرستاده شوند.

معاون میراث فرهنگی کشور درباره برنامه‌هایی که از این به بعد برای ۱۱ قنات ایرانی و بیابان لوت دارند، گفت: پس از ثبت جهانی این دو اثر، برنامه‌هایی برای حفاظت از آنها داریم. دو برنامه مدیریتی نوشته شده که در حوزه بیابان لوت وظایف دستگاه‌های محیط زیست، میراث فرهنگی و جهاد کشاورزی در آن بیان شده است. برنامه‌ای از جمله ایجاد یک پایگاه دائمی با هدف حفاظت، توانمندسازی جوامع نیز ایجاد شده است. حریم‌های حفاظتی آنها نیز ابلاغ شده است. به‌عنوان مثال حریم بیابان لوت ۱۷ هزار کیلومتر مربع است. اما حریم قنات‌ها متفاوت است. هر قنات عرصه و حریمی دارد. برخی از این عرصه، زمین‌های کشاورزی سازه و بسترهای آبی است. با نهادهایی از جمله جهاد کشاورزی همکاری در زمینه لایروبی قنات‌ها داشته‌ایم و البته برنامه مدیریتی هر اثر توسط دستگاه‌های مرتبط امضاء شده است.

طالبیان همچنین درباره امنیت بیابان لوت برای ورود گردشگر به آن نیز گفت: در نصرت آباد بزرگانی بودند که به ما می گفتند تمام امنیت این بیابان را مردم برقرار می کنند. این پیغام را به دولت بدهید که ما این امنیت را برای گردشگران فراهم خواهیم کرد.

بازپس‌گیری الواح هخامنشی از دوشنبه 

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری درباره بررسی روند وضعیت «الواح هخامنشی» گفت: نخست باید این خبر و اطلاعات آن را از طریق کانال رسمی یعنی معاونت ریاست جمهوری پیگیری کنیم،‌ آن‌ها اطلاعات مورد نیاز را به ما بدهند و ما در ادامه پیگیر روند بازپس‌گیری الواح شویم و بتوانیم در این زمینه تصمیم مناسب را بگیریم.

او گفت: سازمان میراث فرهنگی منتظر رسیدن روز دوشنبه به عنوان روز کاری کشورهای دیگر است تا درباره موارد دیگر و همچنین تأیید این بحث صحبت و اظهار نظر شود.

طالبیان درباره وضعیت قلعه جهانی شوش و ایجاد پل "نظام مافی" تأکید کرد: پل نظام‌مافی قبل از ثبت جهانی نیز همین وضعیت و این صحبت‌ها را داشت. تنها کاری که ما می‌توانیم انجام دهیم، گفت‌وگو بین مردم و مسئولان است. تعداد زیادی جلسه برگزار کرده‌ایم و باز هم خواهیم کرد تا به گفت‌وگوهای کارشناسی و تلاش برای مهار آنچه که ثبت جهانی شوش را به خطر می‌اندازد، برسیم.

او گفت: یادمان باشد بسیاری از این وضعیت‌های ناگوار قبل از ثبت جهانی محوطه‌های تاریخی نیز وجود داشته‌اند و ما توانسته‌ایم آن‌ها را به سرانجام برسانیم. در واقع بسیاری از آثار را یک شبه تخریب می‌کنند و ما باید تلاش کنیم برای استقرارها، بودجه‌های کارشناسی و حتی استخدام کارشناسان پایگاه‌های میراث فرهنگی همه توان خود را به کار ببریم.

ثبت جهانی آثار ایران در یونسکو، فخر آثار جهانی

در ادامه احمد جلالی سفیر دائم یونسکو در ایران، از رسانه‌ها خواست اطلاعات بین‌المللی، فنی و تاریخی خود را درباره تاریخ ایران افزایش دهند و به تاریخ نیز نگاه دقیق‌تری داشته باشند و گفت: متاسفانه یک برداشت غلط از میراث فرهنگی وجود دارد و خیال می‌کنند میراث فرهنگی وجهی‌ برای تفاخر به گذشته است، در حالی که ما از آن برای امروز و آینده استفاده می‌کنیم.

او با بیان این‌که متاسفانه رسانه‌ها و صدا و سیما در حوزه میراث فرهنگی کم کار هستند، گفت: رسانه‌ها گاهی اوقات تیترهایی می‌زنند و مطالبی را مطرح می‌کنند که مشخص است اطلاعات دقیق فنی و ریشه‌های بین‌المللی ندارند.

او همچنین با تاکید بر این‌که نمی‌توان تاریخ را با پول ساخت، گفت: تاریخ میخ استحکام آینده ایران و مشروعیت کشور است.

او با اشاره به اینکه پرونده «قنات‌ ایرانی» ابتدا «دیفر» که احتمال رد آن زیاد است شده بود، گفت: با این اعلام، همراه با کارشناسان ایرانی جلسات متعددی با ایکوموس و «IUCN» برگزار کردیم و آن‌ها را قانع کردیم که این قنات‌ها به عنوان نماینده ۳۷ هزار قنات ایرانی چرا حایز اهمیت هستند.

او با تاکید براین‌که کارشناسان یونسکو متوجه شدند که ایران به انتظارات یونسکو توجه کرده، اما این قضیه درست برای آن‌ها فهم نشده است؛ به سفرنامه ناخسرو و برخی اشعار دیگر درباره قنات‌های ایرانی از سال‌های گذشته اشاره کرد.

جلالی با اشاره به این‌که ما با یک تاریخ سه هزار ساله در این زمینه مواجه هستیم، گفت: ۳ هزار سال پیش کسانی به بیابان رفتند و چنین تکنولوژی را کار کردند که حتی تراز آب آن از بالا به پایین نمی‌شود، بدون این‌که یک قطره نفت استفاده یا از موتور و پمپ استفاده کنند. در محاسبات مشخص شد که برای ایجاد قنات ایرانی ۴۵۰ میلیون روزِ کاری نیاز بوده است.

سفیر ایران در یونسکو در ادامه با تاکید بر این‌که ثبت جهانی آثار ایران در یونسکو باعث فخر آثار جهانی است، نمونه بارز این ادعا را ثبت جهانی «تخت‌جمشید» دانست و گفت: پس از ارایه این پرونده به یونسکو بدون هیچ حرفی همه اعضا به تشویق ایران پرداختند و از کشورمان به دلیل تاخیر در ارایه این پرونده گلایه کردند.

جلالی در ادامه با اشاره به ایجاد مرکز بین‌المللی قنات یزد در سال ۲۰۰۲ تأکید کرد: این مرکز با امضای یونسکو کار خود را آغاز کرد و براساس برنامه‌ریزی ها قرار بود که آموزش نیز در اولویت کارها باشد، اما متاسفانه چند سال بعد آموزش در این مرکز کنسل شد که امیدواریم این اتفاق بار دیگر از سر گرفته شود.

او گفت: همه افرادی که در اجلاس یونسکو حضور داشتند می‌گفتند چرا پرونده بیابان لوت را زودتر ثبت نکردید. این پرونده‌ باید اولین آثار در فهرست جهانی ثبت می‌شد.

جلالی درباره کمک‌های‌ بین‌المللی به پرونده‌های جهانی ثبت یونسکو گفت: نظر جهان بر این نیست که ایران پول ندارد، بلکه نظرشان بر این است که پول‌هایمان را خراب می‌کنیم.

جلالی در ادامه گفت: در این پرونده مفهوم قنات‌ها ثبت جهانی شد. در این پرونده ۱۱ تیپ قنات ثبت شده و هر کدام از این قنات‌ها نماینده یک تیپ هستند.

تکنولوژی ایجاد قنات‌ها ثبت شد

در ادامه سمسارزاده رئیس سابق مرکز بین‌المللی قنات یزد و مشاور ارشد مرکز بین المللی قنات و سازه‌های ایران در یونسکو گفت: پرونده قنات‌ها با همکاری این مرکز، سازمان میراث فرهنگی، جهاد کشاورزی، کمیسیون ملی یونسکو، دفتر منطقه‌ای یونسکو در تهران و نمایندگی دائم یونسکو در پاریس ثبت شده است.

او به اهمیت هر کدام از قنات‌ها اشاره کرد و گفت: قنات قصبه گناباد عمیق‌ترین مادرچاه را دارد. عمقش ۳۰۰ متر است. قنات زارچ طولانی‌ترین قنات شناخته شده در جهان با ۸۰ کیلومتر طول است. قنات حسن آباد مشیر یزد به خاطر آب‌دهی بالا و مدیریت مصرف مهم است. قنات بلده فردوس آب ۱۵ مادرچاه را تلفیق می‌کند و ۱۲ آسیاب آبی دارد. قنات‌های دیگر نیز هر کدام بنا به اهمیت خود در این فهرست قرار گرفته‌اند مانند قنات اردستان که دوطبقه است.

سمسارزاده گفت: جلب توجه جامعه جهانی به فناوری‌های بومی ایرانیان، جذب گردشگر فرهنگی و طبیعی به این ظرفیت گردشگری از جمله دستاوردهای ثبت جهانی قنات‌های ایران است.

او تأکید کرد: قنات‌ها هیچ وقت موجب تخریب طبیعت نشده‌اند، بلکه از آب بهره‌برداری کرده و آن را به کشاورز می‌رسانند. با ساخت قنات، الگوی همزیستی با طبیعت به وجود می‌آمده است.

تلاش چین برای ثبت تکنولوژی ایجاد قنات‌ها

پرویز کردوانی نیز در ادامه گفت: کشور چین در طول چند سال گذشته تلاش می‌کرد تا تکنولوژی ایجاد قنات‌ها را به نام کشور خود ثبت کند که خوشبختانه ایران پیشرو بود.

مهران مقصودی مسئول تهیه پرونده ثبت جهانی بیابان لوت گفت: برای کویر و بیابان لوت اسم‌های مختلفی وجود دارد از جمله دشت، بلوک، حوضه، کویر، بیابان و غیره. اینها اسم‌های مختلفی است که برای لوت استفاده می‌کنند. تدوین پرونده ثبت جهانی بیابان لوت از دو سال و چند ماه قبل شروع شده بود تا اینکه بهمن ۹۳ به یونسکو رفت و کارشناسان برای بازدید از آن به ایران آمدند. آنها طرح مدیریتی از ما می‌خواستند که آن را هم فرستادیم. بیابان لوت شاید بزرگترین اثر جهانی باشد که در یونسکو به ثبت رسیده چون ۴۰ هزار کیلومتر مربع مساحت عرصه آن است.

ایجاد نخستین پایگاه میراث ناملموس 

فرهاد نظری مدیر کل دفتر ثبت آثار تاریخی و فرهنگی گفت: از اول فروردین ۹۲ تا ۲۵ شهریورماه همان سال حتی یک اثر ثبت نشده بود. ولی از سال ۹۳ تا الان، هزار اثر تاریخی در فهرست منقول، ناملموس و طبیعی ثبت شده است. حتی برای اولین بار فهرست آثار منقول ایجاد شد. ما می دانستیم که چه تعداد آثار ثبتی در کشور داریم اما نمی دانستیم چه تعداد آثار ما ارزشمند هستند و قابلیت ثبت دارند. به همین دلیل، از اداره‌های میراث فرهنگی استان ها خواستیم در حد دو برگه آثار ارزشمند خود را معرفی کنند. بدین ترتیب در مدت یک سال و نیم ۵ هزار نفر اثر شناسایی شد تا در فهرست میراث در حال انتظار قرار گیرند.

او گفت: ‌در حال تهیه مقدمات ایجاد این پایگاه هستیم که با اجرایی شدن آن نخستین پایگاه میراث ناملموس کشور را برپا می‌کنیم. 

در ادامه فرهاد عزیزی مدیر کل دفتر پایگاه‌های جهانی نیز گفت: شاید ما تنها حوزه‌ای هستیم که اعتباراتمان ۱۰ برابر شده اما با توجه به اینکه این اعتبارات از محل اعتبارات عمرانی تامین می شود و چون تخصیص ها را دیر می دهند، با مشکل روبرو هستیم. حتی برخی از مواقع ۹ ماه طول می کشد که کارکنان پایگاه‌ها، حقوق نگرفته اند. متاسفانه مشکل اعتبارات همیشه وجود دارد ولی راه حل کلی باید برای پایگاه های میراث جهانی وجود داشته باشد تا یا اعتبارات آنها مستقل شود و یا درآمدشان به خودشان تخصیص یابد.