نسخه چاپی
ارسال به دوستان
عاقبت سياه و سفيد وزرای ارشاد
آنچه اين روزها به عنوان داستان استعفاي علي جنتي، وزير ارشاد نقل محافل است، قصه پرغصه فرهنگ در اين ملك است؛ فرهنگي كه از ساليان دور، وزارتخانه‌اي تحت عنوان «معارف» عهده‌دار هدايت آن بود و بعد ازآن به «فرهنگ» تغيير نام داد. پيروزي انقلاب در بهمن ۱۳۵۷، اسباب آن شد كه وزارت فرهنگ هم از اساس دچار دگرگوني شود که پس نخستين گام، تغيير نام آن بود.
انقلابيوني كه پرچمدار انقلاب اسلامي بودند، بايد فرهنگي را كه سال‌ها با آن مبارزه كرده بودند، به تمام معنا اسلامي مي‌كردند. اما حكايت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، تنها حكايت تغيير نام يك وزارتخانه نيست؛ حكايت نگاه‌ها و مرام‌ها به فرهنگ است و حكايت وزرايي كه بسياري از آنها عاقبت‌به‌خير نشدند؛ فرهنگي كه هنوز با موسيقي دست‌به‌گريبان است و وزير دولتش را مجبور به استعفا مي‌كند.
معماي استعفاي علي جنتي كه با دعوت اصحاب رسانه به صبر و عدم حضور او در نشست هيات دولت در روز چهارشنبه، تقريبا به واقعيت نزديك شده، بهانه‌اي شد تا روايتي كنيم ازآنچه بعد از تاسيس جمهوري اسلامي بر وزارتخانه‌اي به نام «فرهنگ و ارشاد اسلامي» و وزراي آن رفت. هرچند نام‌آوراني چون علي‌اكبر داور و پرويز ناتل‌خانلري، در عصر پهلوي اول و دوم، بر سكانداري فرهنگ ايران، تكيه زده بودند.
وزيري كه به زندان افتاد
قرعه نخستين وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي در جمهوري اسلامي به نام «ناصر ميناچي» افتاد. شايد بسياري ندانند كه آنچه امروز «وزارت ارشاد» خوانده مي‌شود، به جهت دلبستگي عميق ناصر ميناچي به حسينيه ارشاد است؛ چراكه او از بنيانگذاران حسينيه ارشاد و از نزديكان به علي شريعتي بود. او با ورود به وزارت فرهنگ در دولت موقت مهندس مهدي بازرگان، نام آن را به وزارت «ارشاد ملي» تغيير داد.
هرچند در ۱۳۵۹، نام آن به «وزارت ارشاد اسلامي» و نهايتا در سال ۱۳۶۵ به «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي» تغيير يافت. عمر وزارت ميناچي كه در ۴۷ سالگي وزير شد، چندان دراز نبود و با اشغال سفارت آمريكا توسط دانشجويان پيرو خط امام و استعفاي دولت موقت به پايان رسيد. هرچند داستان زندگي پرفرازونشيب نخستين وزير فرهنگ بعد از انقلاب تمامي نداشت. ميناچي بعد از اشغال سفارت، در ۱۷ بهمن ۵۸ بازداشت شد. او در بهمن‌ماه ۱۳۹۲ در سن۸۲ سالگي زندگي را بدرود گفت و برخلاف وصيتش براي دفن در حسينيه ارشاد و با وجود كسب مجوزهاي لازم، در قم به خاك سپرده شد.
وزير ارشاد؛ فرمانده سپاه
۳۷ ساله بود كه در نخستين دولت جمهوري اسلامي و در زمان نخست‌وزير محمدعلي رجايي و رياست‌جمهوري ابوالحسن بني‌صدر، جبه وزارت بر تن كرد. عباس دوزدوزاني، نخستين فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامي است. دوران وزارت او گرچه طولاني‌تر از سلف خود بود، اما دو سال بيشتر به درازا نكشيد. دوزدوزاني، در دولت اصلاحات مشاور وزيرعلوم و رئيس‌جمهور بود و نهايتا بازنشسته شد.
نخستين وزير ارشاد روحاني
در دومين دولت جمهوري اسلامي و در عهد نخست‌وزيري محمدجواد باهنر و رياست‌جمهوري محمدعلي رجايي، يك روحاني بر كرسي وزارت ارشاد تكيه زد. عبدالمجيد معاديخواه كه در ۳۴ سالگي به عنوان وزير راي اعتماد گرفت، قاضي شرع دادگاه‌هاي انقلاب بود. وزارت او نيز بيش از يك سال به درازا نكشيد. او سال‌هاست كه سياست را رها كرده و بنياد تاريخ انقلاب اسلامي را اداره مي‌كند.
طولاني‌ترين ايام وزارت
دولت‌سوم جمهوري‌اسلامي كه ميرحسين موسوي، نخست‌وزير و آيت‌ا...سيدعلي‌خامنه‌اي رياست‌جمهوري آن را عهده‌دار بودند، دومين روحاني به وزارت ارشاد گام نهاد. سيدمحمد خاتمي كه در ۳۸ سالگي رداي وزارت را پوشيد، طولاني‌ترين دوران وزارت ارشاد را بعد از انقلاب تجربه كرد؛ مردي كه قريب به ده‌سال سكانداري عرصه فرهنگ را عهده‌دار بود، بيش و پيش از حدتصور، اسباب جهش فرهنگ ايران شد. اما داستان استعفاي او و توديع دومرتبه‌اي، نام او را در ذهن بسياري از ايرانيان ماندگار كرد. خاتمي در سال ۱۳۶۰ و به‌حكم حضرت امام‌خميني سرپرست موسسه مطبوعاتي كيهان شد. وزارت خاتمي، بعد از كابينه ميرحسين موسوي، در دولت نخست سازندگي نيز ادامه داشت. خاتمي در دولت آيت‌ا...هاشمي‌رفسنجاني، چندين‌بار عزم استعفا داشت.
او در آخرين استعفانامه خود در اين باب مي‌نويسد: «مجموعه شرايط چنان بوده و هست كه مرا در موقعيتي قرار مي‌دهد كه از ادامه خدمت در سمت فعلي عذرخواهي كنم و حضرتعالي مستحضريد كه اين موضع و نظر ماه‌ها پيش پيدا و ابرازشده است و به استناد نامه سابق‌الاشعار و مذاكرات بعدي، در آستانه انتخابات مجلس‌چهارم از جنابعالي خواستم تا به بهانه مجلس استعفاي مرا بپذيريد. اما اين تقاضا موردقبول جنابعالي واقع نشد و ضمن اظهار محبت و حمايت از اين وزارت بر لزوم پايداري و ادامه راه تاكيد فرموديد و من بااينكه چندان اميدي به تغيير شرايط و اوضاع به نفع انديشه و فرهنگ نداشتم، حرمت نظر شمارا نگاه داشتم.» اما شرايط به سمتي رفت كه وی را بر آن داشت تا بعد از ۹ سال، عطاي وزارت را به لقايش ببخشد.
او در ادامه همين استعفانامه مي‌نويسد:«متاسفانه درصحنه امور فرهنگي چندي است كه به شيوه‌اي ديگر عمل شده است يعني چه‌بسا كه با شكسته شدن همه مرزهاي قانوني، شرعي، اخلاقي و عرفي كار از نقد و ارزيابي (ولو غيرمنصفانه) گذشته و هر وسيله‌اي براي رسيدن به اهداف خاصي مباح شمرده‌شده است و بدين‌سان مي‌رود كه كار به‌كلي از روال منطقي و مشروع خارج شود و درنتيجه فضايي ناسالم و آشفته پديد آيد كه فوري‌ترين اثر آن دلزدگي و عدم امنيت انديشمندان و هنرمندان سالم و صاحب شخصيت و حتي مومن و شيفته انقلاب و اسلام است.» اما آنچه اين روزها در باب موسيقي و كنسرت، اسباب استعفاي علي جنتي را فراهم ساخت، سال‌ها پيش توسط وی پيش‌بيني‌شده بود. او در بخش پاياني استعفانامه خود مي‌نويسد: «من پيش‌تر گفته‌ام كه مخالفت با نظرات امام (چه با حسن نيت، چه سوءنيت) از موسيقي آغاز مي‌شود، ولي به همين‌جا ختم نخواهد شد و خدا آن روز را نياورد.»
باز هم لاريجاني!
اما جانشين ۳۴ ساله او، كسي نبود، جز «علي لاريجاني»! او جوان‌ترين وزير ارشاد بعد از انقلاب بود. لاريجاني هم تا سال ۱۳۷۲ وزارت ارشاد را تاب نياورد و در سال ۱۳۷۳ به‌حكم مقام معظم رهبري، راهي جام‌جم شد تا رياست صداوسيما را براي ده‌سال، عهده‌دار شود.
وزير مهندس
وزير ارشاد ۴۶ ساله دولت‌دوم آيت‌ا...هاشمي، يكي از اعضاي برجسته حزب موتلفه‌اسلامي بود. سيدمصطفي ميرسليم، دانش‌آموخته رشته مهندسي مكانيك، تا پايان دولت‌دوم سازندگي، وزير ارشاد باقي ماند. او درحال حاضر، عضو مجمع تشخيص مصلحت نظام است.
وزير مستعفي
وزير ارشاد ۴۳ ساله دولت‌اصلاحات كه دانش‌آموخته تاريخ بود و سه‌سال بيشتر نتوانست زيرفشارهاي مخالفان اصلاحات تاب بياورد، سيدعطاءا... مهاجراني بود. مهاجراني كه تصويرش در دولت‌هاي نهم‌ودهم، از ديوار وزارت ارشاد برداشته‌شده بود، باروي كار آمدن دولت تدبير و اميد، به‌جاي خود بازگشت. بسياري دوران وزارت مهاجراني را آغاز فضاي باز در عرصه فرهنگ قلمداد مي‌كنند؛ راهي كه احمد مسجدجامعي آن را ادامه داد. او في‌الحال در بريتانيا ساكن است.
وزارت ۵ ساله
جانشين ۴۴ساله مهاجراني، پنج‌سال بر كرسي وزارت ارشاد تكيه زد. احمد مسجدجامعي گرچه تحصيلكرده جغرافياي‌انساني بود، اما فضاي باز حاكم بر فرهنگ، نام مسجدجامعي را به خاطر متبادر مي‌كند و بسياري، او را از معدود وزراي ارشاد موفق جمهوري‌اسلامي مي‌دانند.
دومين وزير ارشاد
دولت محمود احمدي‌نژاد، محمدحسین صفار هرندی ۵۲ ساله را به عنوان وزير ارشاد معرفي كرد. صفارهرندي كه شايد بسياري او را با توصيه‌اش به «خودسانسوري» نويسندگان به خاطر داشته باشند، در روزهاي پاياني دولت‌نهم، با رئيس‌دولت اختلاف پيدا كرد و درنتيجه، جايي در دولت‌دهم نيافت. صفارهرندي بعد از وزارت به سپاه برگشت.
ارشاد با برخورد
وزير ۴۸ ساله‌اي كه در دولت‌دهم بر كرسي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نشست، سيدمحمد حسيني بود. او ازجمله نمايندگاني در مجلس‌پنجم بود كه امضايش پاي استيضاح سيدعطاءا... مهاجراني نشست. انحلال خانه‌سينما و انتصاب محمدعلي رامين به عنوان معاون‌مطبوعاتي وزارت‌ارشاد كه اسباب برخورد گسترده با رسانه‌ها را فراهم آورد، از اندك مواردي است كه در كارنامه بلندبالاي چهارساله وزيرارشاد دولت‌دهم وجود دارد. او در انتخابات مجلس‌دهم نامزد شد، اما مغلوب رقبای اصلاح‌طلب شد.
*آرمان‌امروز
