نسخه چاپی
ارسال به دوستان
ترکیه از «موصل» و «رقه» چه می‌خواهد؟
با شروع نبرد موصل، ترکیه همچنان تمایل شدید خود را برای مشارکت در این نبرد و نیز نبرد رقه آشکارا بیان می‌کند. این تمایل بر یک سلسله عوامل تاریخی، جغرافیایی، سیاسی و امنیتی متکی است؛ هرچند تاکنون خشم بغداد و متحدان منطقه‌ای‌اش را به دنبال داشته است. حساسیت زیاد ترکیه بر سر موصل و رقه بیشتر به دلیل آینده عراق و سوریه است، نه آن چیزی که اكنون در جریان است.
عوامل حضور ترکیه
برای درک نقش کنونی ترکیه باید به ابعاد تاریخی حضور این کشور در موصل اشاره کرد زیرا بعد از توافق‌نامه آنکارا در سال ١٩٢٦ با عراق و بریتانیا بود که حاکمیت استان موصل (که در آن موقع شامل کل شمال عراق می‌شد) به دولت عراق واگذار شد. در همین توافق‌نامه اما بندهایی هست که ترکیه تصور می‌کند به او حق دخالت نظامی را در موصل می‌دهد از جمله حمایت از اقلیت ترکمان‌ها و حفظ وحدت اراضی عراق.
آنکارا امروزه می‌گوید عراق تجزیه شده است و آنچه در این منطقه جریان دارد، تهدیدی برای امنیت ملی این کشور خواهد بود. شاید بتوان گفت همین مستندات یکی از اصلی‌ترین منابع فراخوان‌های متعدد ترکیه از زمان تأسیس نظام جمهوری در این کشور یعنی سال ١٩٢٣ تاکنون بوده است زیرا مصطفی کمال پاشا به نمایندگانی که به این توافق‌نامه اعتراض داشتند، قول داد آن را در زمان مناسب بازپس گیرد اما این مطلبی است که به اشکال مختلف از زبان مقامات ترکیه از تورگوت اوزال گرفته تا سلیمان دمیرل تا عبدالله گل و اکنون رجب طیب اردوغان تکرار می‌شود.
در مقابل آنکارا، بغداد احساس می‌کند توافق‌نامه مذکور مسئله حاکمیت عراق بر موصل را برای همیشه حل کرده و مرزهای کنونی را به رسمیت شناخته است. طبعا صحبت‌های ترکیه برای حضور در اطراف موصل به نظر بغداد متناقض با این توافق‌نامه و در واقع تجاوز به حاکمیت عراق تلقی می‌شود؛ کما‌اینکه حضور نیروهای ترکیه از نظر بغداد مفهوم اشغالگری آشکاری دارد. بااین‌حال باید گفت موصل اهمیت زیادی در استراتژی ترکیه دارد. این کشور دراینباره حتی موفق به امضای توافق‌نامه‌هایی با اقلیم کردستان و نیروهای حشد الوطنی (بسیج اهل سنت عراق) شده و به دنبال اینها بود که پایگاه نظامی خود را در بعشیقه مستقر کرد. گرچه دخالت نظامی ترکیه در بازپس‌گیری موصل بعید به نظر می‌رسد اما ترکیه نگران مرحله بعد از آزادسازی موصل است و می‌خواهد کاری کند که سنی‌های عراق در آزادسازی این شهر و نیز تعیین آینده آن دست بالا را داشته باشند.
خلاف نبرد موصل، ویژگی‌های نقش ترکیه در رقه متفاوت‌تر است. این از شرط‌هایی معلوم می‌شود که ترکیه برای حضور در نبرد رقه گذاشته است؛ از جمله دورکردن واحدهای خلق کرد از این نبرد. زیرا در نگاه آنکارا، مشارکت این گروه‌ها به آنها انگیزه‌ای قوی برای برپایی منطقه خاص کردی در کنار مرزهای ترکیه و شمال سوریه خواهد داد و به اعتقاد ترکیه در پشت این جریان همان دشمن دیرینه‌اش یعنی «پ‌ک‌ک» حضور دارد.
موانع و انتظارات
حضور آنکارا در نبرد موصل تا اینجا با رد قاطع بغداد مواجه شده است. اختلاف دو کشور بر سر این موضوع به جنگ‌های تبلیغاتی و فراخواندن سفرای هر دو کشور نیز منجر شد. دولت عراق هشدار داد که هرگونه دخالت نظامی ترکیه منجر به یک جنگ منطقه‌ای خواهد شد. بغداد به صورت مکرر از ترکیه خواسته است نیروهایش را از بعشیقه خارج کند. حتی بغداد می‌گوید کسانی را مؤاخذه می‌کند که به ترکیه اجازه ورود به خاک این کشور را داده‌‌اند.
بااین‌حال مخالفت‌های دولت بغداد مهم‌ترین مانع بر سر آنکارا نیست. ابهام موضع آمریکایی‌ها دراینباره عامل اصلی‌تری است که موجب بروز این جدال‌های لفظی می‌شود. هرچند ترکیه یکی از دولت‌های اصلی در ائتلاف بین‌المللی ضدداعش به رهبری آمریکا به شمار می‌رود که در خاک سوریه مشغول عملیات بوده و حتی از پایگاه اینجرلیک این کشور هواپیماهای ائتلاف برای حمله به مواضع داعش در دو کشور عراق و سوریه بلند می‌شوند، گاه مقامات آمریکایی اظهاراتی کرده و می‌گویند؛ نیروهای ترکیه در عراق در چارچوب نیروهای ائتلاف نیستند.
همین امر پرسش‌های زیادی را برمی‌انگیزد. همین سؤال‌ها درباره سوریه یا نبرد رقه نیز وجود دارد زیرا آمریکایی‌ها خواستار تحکیم روابط خود با واحدهای کرد هستند اما شروطی که کردها برای مشارکت در نبرد رقه تعیین کرده‌‌اند، ضربه‌ای بر سیاست‌های ترکیه خواهد بود. زیرا حزب اتحادیه دموکراتیک کردستان سوریه به رهبری صالح مسلم چند شرط تعیین کرده است ازجمله به‌رسمیت‌شناختن حکومت فدرالی کردها از سوی آمریکا و حمایت از حضور یک هیأت کردی در مذاکرات آینده ژنو پیرامون سرنوشت سوریه.
این شروط کاملا برعکس شروطی است که ترکیه برای مشارکت در نبرد رقه می‌خواهد. حتی ترکیه می‌گوید اگر امور به این نحو جلو برود، با آن برخورد خواهد کرد. نتیجه اینکه نبردهای موصل و رقه بدون حضور ترکیه می‌تواند موجب تقویت نیروی کردها در آینده و در نهایت موجب تقویت کردهای ترکیه شود که آنکارا به‌شدت نگران آن است. به همین دلیل ترکیه احساس می‌کند حضورش در نبرد موصل تضمینی خواهد بود برای اینکه مناطق کردنشین همچنان جدا از هم باشند و در آینده تبدیل به یک دولت مستقل نشود.
سناریوهای متعدد
پرسش‌ها درباره مشارکت ترکیه در نبرد موصل همچنان در پرده‌ای از ابهام قرار دارد و این ابهام تا زمانی که نبرد هنوز وارد مراحل حساس نشده، باقی است. اما از آنجایی که نقشه‌های نظامی تقریبا سری است و واشنگتن بسیار علاقه‌مند است مشارکتی حداکثری در این نبرد به وجود آورد، به‌خصوص که قصد دارد هرچه مطمئن‌تر و سریع‌تر نتایج این نبرد روشن شود، خیلی‌ها را به این نتیجه می‌رساند که به احتمال زیاد نبردهای موصل و رقه توأمان خواهد بود. از چندی‌پیش نیروهای ائتلاف پل‌های زیادی را در استان‌های دیرالزور و رقه سوریه تخریب کرده و در کنار آن به نیروهای کرد سوری مهمات فراوانی داده و فرودگاه‌ها و پایگاه‌های نظامی را به این منظور تجهیز کرده‌‌اند.
سؤال اساسی که در اینجا مطرح می‌شود، اینکه اگر دولت آمریکا نتواند مشارکت ترکیه را در نبرد موصل به دلیل مخالفت بغداد کسب کند، چه خواهد شد؟ اگر این دولت نتواند بین کردهای سوریه و ترکیه تفاهمی درباره نبرد رقه به وجود آورد، چه؟ این دو سؤال مهم به‌خوبی وضعیت خاص ترکیه در دو موضوع موصل و رقه را نشان می‌دهد. روشن است که مشارکت‌نکردن ترکیه در این دو نبرد می‌تواند سناریوهای دیگری را پیش بکشد. از جمله توقف یا انصراف ترکیه از مشارکت در جنگ علیه داعش در سوریه و عراق. ترکیه دراینباره برگ مهمی به نام پایگاه اینجرلیک دارد که می‌تواند آن را به روی نیروهای ائتلاف بین‌المللی ببندد.
از آن گذشته ترکیه شاید عملیات سپر فرات را توسعه دهد، به‌خصوص که گاه می‌گوید واحدهای حامی کردها هنوز در غرب فرات حضور دارند و به این ترتیب می‌خواهد خود را به منبج برساند که راه اصلی به سمت رقه به شمار می‌رود. به‌هرحال ترکیه احساس می‌کند نبرد موصل بدون این کشور نباید باشد، همچنان که بدون آنکارا این نبرد نمی‌تواند سرانجامی نهایی پیدا کند. ترکیه از همه کشورهای دیگر به لحاظ جغرافیایی به موصل نزدیک‌تر است و گزینه‌های زیادی برای هر گونه احتمالی دراینباره دارد. از سوی دیگر ترکیه با وجود اختلافاتی که دارد، عضو ناتو و متحد واشنگتن بوده و مجموع این مسائل می‌تواند گزینه‌های جدیدی را روی میز بگذارد.
منبع: روزنامه شرق
