بازگشت خرس روسي به خاورميانه

به نظر مي رسد رويكرد اخير روسيه با شروع تنش هاي مرتبط با بهار عربي در ابتداي سال 2011 عملي  شده باشد. به نظر مي رسد اكنون ديگر وقتي يك هيات روسي براي معاملات تسليحاتي در خانه اعراب را مي زند ظاهرا كسي به اين مساله اهميتي نمي دهد كه همين روسيه بود كه از نظام مطرود شده از نظر آنان يعني نظام بشار اسد حمايت كرده است. از اين رو برخي كارشناسان مي گويند نفوذ روسيه در خاورميانه پس از 22 سال كه از سقوط اتحاد جماهير شوروي مي گذرد به مراتب قوي تر از هرزمان ديگر شده است.

يك برش تاريخي

در زير آسمان لاجوردي و صاف، جنگندهاي ميگ 29 روسي كه در نمايشگاه هوايي دوبي شركت كرده بود پروازشان را آغاز كردند. مردمي كه در پايين به تماشا نشسته بودند همه نفس ها را در سينه حبس كردند. خلبان زبردست روسي با جنگنده خود به صورت عمودي پرواز كرد و سپس در آسمان هواپيما را ميخكوب نگهداشت. بعد چند دور افقي زد و حتي به آرامي هواپيما را كمي به عقب هدايت كرد. گويا هواپيما داشت  قانون جاذبه و تمام قوانين فيزيك را به چالش مي طلبيد. به رغم كف زدن هاي بسيار تماشاچيان، اماراتي هايي كه ميزبان اين نمايشگاه بودند در آخر تصميم گرفتند 6 ميليارد دلار خود را در آن سال يعني 1999 به جيب آمريكايي ها بريزند. آنها به جاي خريد هواپيماهاي روسي ترجيح دادند هواپيماهاي اف 16 آمريكايي خريداري كنند.

درعين حال،  روسيه نيز مانند فرانسه، بريتانيا و چين، بازار سود آور خاورميانه را از دست نداد. براي همين است كه امروز شاهديم هيات هاي روسي به منطقه سفر مي كنند و گاه در بطن تحولات و ترديدهايي كه وجود دارد به گرمي نيز از آنها استقبال مي شود.

طبق گزارش هاي موسسه بين المللي پژوهش هاي صلح واقع در استكهلم، 27درصد از صادرات سلاح به خاورميانه و شمال آفريقا بين سالهاي 2008 الي 2012 از روسيه بوده است.

اينك به نظر مي رسد كه شانس روسيه در منطقه بخصوص بعد از يك دوران سرخوردگي هاي تاريخي دوباره درحال طلوع باشد.

تمام سلاح هايي را كه روسيه به كشورهاي عربي قبل از جنگ 1973 فروخته بود نتوانست جلوي پيشروي اسراييل را كه مجهز به زرادخانه آمريكا بود شكست دهد.

هنگامي كه درسال 1979 اتحاد جماهير شوروي افغانستان را اشغال كرد، اين اتفاق 8 سال جنگ و جهاد عليه شوروي را موجب شد كه پاكستان، سي آي اي و عربستان نيز از آن حمايت مي كردند. در اين جنگ كشورهاي عربي هزاران نفر داوطلب را روانه جبهه هاي جنگ در افغانستان كردند. در آن زمان بسياري در منطقه خاورميانه مسكو را يك «‌دشمن» ‌تلقي مي كرد.

در سال 1990 يمن شمالي و جنوبي درهم ادغام شد. كشوري كه روزگاري متحد شوروي بود و به اين ترتيب نيروهاي شوروي از جنوب رانده شدند.

در سال 1991 حمله طوفان صحرا شكل گرفت كه در واقع پيروزي برق آساي تكنولوژي نظامي آمريكا عليه ارتش صدام حسين و سلاح هاي پيشرفته و ساخت شوروي او بود. اين امر بازار فروش سلاح هاي آمريكايي در منطقه را بيش از پيش داغ كرد و درهمين سال بود كه به طور كلي اتحاد جماهير شوروي نيز فروپاشيده  و تجزيه شد.

در سال 2003 مسكو مشتريان عرب خود را از دست داد و ميلياردها دلار بدهي بالا آورد. در عوض در آن زمان يك نيروي بين المللي به رهبري آمريكا به عراق يورش برد و نظام صدام حسين را سرنگون كرد. با فروپاشي عراق، سوريه و الجزاير به عنوان بزرگ ترين مشتريان عرب روسيه باقي ماندند.

با اين حال شروع جنبش هاي موسوم به بهار عربي جان تازه اي به روسيه بخشيد. بعد از سال ها مبادله سلاح با غرب، كشورهاي ثروتمند عرب از جمله عربستان سعودي و كشورهاي حوزه خليج فارس به اين فكر افتادند كه منابع تسليحاتي خود را متنوع كنند. رويكردي كه به اعتبارات سياسي و فني  جديدي برمي گشت.

جنبش هاي بهار عربي رژيم هاي حاكم بر حوزه خليج فارس را سرنگون نكرد اما تخت هايشان را به لرزه در آورد. اين درحالي بود كه آمريكا نيز پشت يكي از متحدان سابق خود يعني حسني مبارك را خالي كرده بود.

همچنين رژيم هاي عرب از «درس هاي» دموكراسي كه برخي از رسانه ها آن را جار مي زدند به شدت خشمگين بودند و اين طور وانمود مي كردند كه جايگزين رژيم هاي آنها يا هرج و مرج خواهد بود يا صعود گروه هاي تندرو اسلامي.

به همان ميزان كه آنها به حمايت هاي روسيه از نظام بشار اسد در سوريه اعتراض داشتند، در همان حال مي ديدند كه سياست روسيه از همان ابتداي اين بحران ثابت بوده است يعني برعكس مواضع مردد كشورهاي غربي. براي همين از موضع روسيه خوششان آمد.

در ادامه اين مطلب به طور مختصر داد و ستدهاي نظامي روسيه در منطقه را مرور مي كنيم:

1 :‌ سوريه

نظام سوريه بدون كمك هاي روسيه نمي توانست دربرابر حملات گروه هاي مسلح مخالف دوام بياورد. اغلب تسليحات دمشق از طريق مسكو يا تهران تامين شده است. گفته مي شود 13درصد از فروش تسليحات روسيه به اين منطقه بين سال هاي 2008 الي 2012 روانه سوريه شده است. روسيه همچنين پايگاه امداد دريايي خود در طرسوس را كه در كنار درياي مديترانه واقع شده هنوز دراختيار دارد.

ماه آگوست گذشته، امير بندر بن سلطان رييس سازمان اطلاعات عربستان سعودي به مسكو سفر كرد. گفته مي شود وي دراين سفر پيشنهاد خريد سلاح به مبلغ 15 ميليارد دلار از روسيه را كرد اما به اين شرط كه روسيه نيز از سوريه دست بكشد  لكن  روسيه از چنين كاري خودداري كرد.

2 : ايران

ايران در دوران شاه يكي از بزرگ ترين مشتريان ايالات متحده آمريكا در زمينه تسليحات بود. اما با وقوع انقلاب اسلامي ايران در سال 1979 اين كشور به سوي ديگري از جمله روسيه و كره شمالي روي آورد. با اين حال ايران كه در شرايط تحريم هاي تسليحاتي به سر مي برد نتوانست موشك هاي پيشرفته اس 300 را در اختيار بگیرد. ايران طي سال هاي اخير توانسته است صنايع نظامي خود را گسترش دهد.

3 : مصر

پيش از سال 1973 تسليحاتي را كه روسيه  به اعراب فروخته بود در برابر زرادخانه اسراييل شكست خورد. قاهره در دوران رييس جمهور عبدالناصر، يكي از مهم ترين همپيمانان مسكو بود اما اين اتحاد درسال 1971 از بين رفت و مصر به ايالات متحده روي كرد.

در دوران حسني مبارك، كه بين سال هاي 1981 الي 2011 در مصر حكومت مي كرد، روابط آمريكا و مصر تقويت شد تا آنجا كه تانك هاي آبرامز آمريكايي با اجازه واشنگتن در مصر توليد مي شد اما در پي بركناري محمد مرسي توسط ارتش در ماه جولاي گذشته ايالات متحده برخي از كمك هاي نظامي خود به مصر را قطع كرد و همين امر كار را به جايي رساند كه مصري ها چند روز پيش از يك هيات عالي رتبه روسي استقبال كنند. گفته مي شود اين سعودي ها هستند كه قرار است بهاي خريد سلاح هاي روسي توسط مصر را در صورت عملي شدن پرداخت كنند.  ناگفته نماند كه چيني ها نيز به مصر توجه دارند.

4 : عراق

عراق در گذشته مشتري سلاح هاي روسي بود. بخصوص در دوران صدام يعني بين سال هاي 1979 الي 2003 اما عراق بعد از صدام به سمت ايالات متحده آمريكا گرايش پيدا كرد. با اين حال بغداد در سال هاي 2012 و 2013 معاملات زيادي براي خريد سيستم هاي موشكي روسيه و بالگردهاي روسي انجام داد كه به دور از رقابت هاي اروپايي ها بود.

5- عربستان سعودي

عربستان سعودي يكي از سودآورترين بازارهاي تسليحاتي در خاورميانه به شمار مي رود اما اين بازار به لحاظ تاريخي همواره به روي مسكو بسته بود و درعوض آمريكا و اروپا از آن سود مي بردند. يك معامله بين عربستان – روسيه از سال 2008 تاكنون به حالت تعليق مانده است. اين معامله شامل تانك هاي تي 90 و خودروهاي زرهي بي ام بي 3 و بالگردهاي رزمي ام اي 17 و ام اي 35 است.

6- امارات متحده عربي

مانند عربستان، امارات متحده عربي نيز به دنبال تنوع بخشيدن به منابع تسليحاتي خود است. به گزارش موسسه پژوهش هاي صلح دراستكهلم، 7 درصد از فروش سلاح هاي روسيه بين 2008 الي 2012 به سوي امارات متحده عربي رفته است.

از آن گذشته طي دو دهه گذشته افراد زيادي از امارات متحده روانه روسيه شده اند. كما اينكه گفته مي شود يكي از اعضاي خانواده هاي بزرگ حاكم بر اين كشور روابط تنگاتنگي با شخص ولاديمير پوتين رييس جمهور روسيه دارد. تا آنجا كه اين دو با هم در جنگل هاي روسيه به شكار مي روند !

7- شمال آفريقا

ليبي و الجزاير براي مدت هاي طولاني مشتريان سلاح هاي روسي بودند. به گزارش مركز صلح استكهلم حدود 60 درصد از صادرات سلاح روسيه بين سال هاي 2008 الي 2012 به الجزاير  فرستاده مي شد. با اين حال گفته مي شود الجزاير نيز به دنبال تنوع بخشيدن به منابع تسليحاتي خود است.

در ليبي نيز بعد از آشوب ناشي از وقوع انقلاب عليه نظام قذافي، بايد گفت اين كارشناسان و نظاميان بريتانيايي هستند كه مشغول آموزش سربازان اين كشور هستند. از آن گذشته سلاح هاي به غارت رفته قذافي در همه جاي منطقه پخش شده است. سلاح هايي كه از مسلسل گرفته تا آرپي جي و حتي موشك هاي زمين به هوا را شامل مي شود. بخشي از اين سلاح ها از طريق قاچاق سر از مالي و صحراي سينا نيز در آورده است.

منبع: بي بي سي عربي

ترجمه: شفقنا