مهم‌ترین رویداد‌های سینمایی در سالی که گذشت

انتخاب مجدد دکتر حسن روحانی به‌عنوان رئیس جمهوری، امید بسیاری به وجود آورد تا اوضاع فرهنگ و هنر به شکل کلی و سینما به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از این مجموعه عظیم و باارزش بهبود یابد.

همچون انتخابات پر تب و تاب سال 92 این بار هم سینماگران در کارزار انتخابات حضوری پررنگ برای جهت‌دهی به آرا و افکار مردم داشتند و کوشیدند جامعه را برای حمایت از اعتدال و خردورزی ترغیب کنند. در آستانه شروع سال 97 و با توجه به روند پرفرازو نشیبی که سینمای ایران طی کرده باید امیدوار بود وعده‌های فرهنگی دولت دوازدهم، در سال آینده محقق و آسمان سینمای ایران روشن و عاری از ابرهای ابهام باشد.

کمدی‌های پرفروش
مهم‌ترین رویداد سینمایی در آغاز هر سال، اکران نوروزی است. سال 96 با نمایش عمومی فیلم‌های سینمایی «خوب، بد، جلف»، «ماجرای نیمروز»، «گشت 2»، «یک روز بخصوص»، «سه بیگانه» و «آباجان» شروع شد. مثل هر سال ترکیبی برای اکران عید در نظر گرفته شده بود که می‌شد نتیجه‌اش را حدس زد. فیلم پیمان قاسم خانی که در سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر روی پرده رفته و مورد توجه مخاطبان و بخشی از منتقدان قرار گرفته بود، بیشترین شانس برای جذب مخاطب را داشت و پس از آن «گشت 2» می‌توانست مخاطب بیشتری را به سالن‌های سینما بیاورد. فیلم سعید سهیلی اگرچه یادآور فیلم پرفروش و جنجالی قبلی بود و همان ترکیب بازیگران را داشت، اما فیلمی ضعیف و با شوخی‌های سطح پایین بود با این همه فیلم در جذب مخاطب موفق بود و بیشتر از کمدی سرحال و جذاب قاسم‌خانی فروش کرد. سه گزینه بعدی هم فقط در فهرست اکران نوروزی حضور داشتند تا همه بضاعت سینمای ایران برای فروش بالا در یک بازه زمانی تمام نشود. «ماجرای نیمروز» فیلم تحسین شده منتقدان و داوران جشنواره چهار میلیارد تومان فروش کرد، «آباجان» یک میلیارد تومان، «سه بیگانه» دو میلیارد تومان و «یک روز بخصوص» یک میلیارد تومان فروختند. در مقایسه با نوروز 95 فروش فیلم‌های نوروزی در آغاز سال 96 افت داشت، بالا رفتن بهای بلیت هم نتوانست رکورد سال قبل را که در یک دهه اخیر بی‌سابقه بود، بشکند.

از ایران برای همه جهان
سی و پنجمین جشنواره جهانی فیلم فجر امسال برای سومین بار مستقل از بخش ملی و به دبیری رضا میرکریمی در پردیس چارسو برگزار شد. با توجه به اینکه تیم برگزاری این رویداد سال 95 تجربه برگزاری جشنواره را پشت سر گذاشته بودند، امسال آمادگی و نظم بهتری در برگزاری این رویداد داشتند. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های دبیر جشنواره این است که فیلم‌هایی از همه جهان در این جشنواره روی پرده بروند، فیلم‌هایی با کیفیت برای نمایش روی پرده سینما. بازار فیلم جشنواره جهانی فجر امسال 47 غرفه برای میهمانان ایرانی و خارجی داشت و دارالفنون که یکی از جذاب‌ترین و مهم‌ترین بخش‌های این رویداد سینمایی است 110 هنرجو داشت. این جشنواره از اول تا هشتم اردیبهشت ماه برگزار شد و بزرگداشت عباس کیارستمی فیلمساز فقید ایرانی یکی از بخش‌های اصلی آن بود. پوستر این دوره ادای دینی به این سینماگر محبوب و شناخته شده ایرانی بود. در روزهای گرم اردیبهشت ماه سینماگران ایرانی درگیر انتخابات ریاست جمهوری بودند. اظهارنظرها و موضع گیری‌های سیاسی بسیاری از چهره‌های شاخص سینما به نفع حسن روحانی بود. نکته جالب اینکه فیلم تبلیغاتی روحانی را کارگردان جوان «ماجرای نیمروز» محمدحسین مهدویان ساخت و برای رقیب او، محمدباقر قالیباف تهیه‌کننده همین فیلم یعنی محمود رضوی فیلم ساخت.

رد پای قاچاق
ماجرای ورود ناگهانی نسخه قاچاق فیلم «گشت 2» در حالی که فیلم در آستانه رسیدن به فروش 20 میلیارد تومانی بود، یک بحران کهنه حل نشده در سینمای ایران را دوباره زنده کرد. با وجود تلاش بسیاری از سینماگران و تشکل‌های صنفی هنوز ماجرای قاچاق فیلم‌ها وجود دارد و هر چند وقت یک بار با ورود غیرقانونی نسخه‌‌‌ای از فیلم‌ها مشخص می‌شود ساز‌و‌کارها برای سامان دادن به این معضل هنوز مشکل جدی دارد. در آخرین روز اردیبهشت‌ماه نسخه قاچاق «گشت 2» عرضه شد و این اتفاق باعث شد تهیه‌کننده خیلی زود و برخلاف برنامه‌ریزی قبلی در خردادماه نسخه خانگی فیلم را روانه بازار کند. سعید سهیلی کارگردان این فیلم پای مسائل سیاسی را به میان آورد و حمایتش از حسن روحانی را عاملی برای قاچاق شدن فیلمش دانست. او که از نهادهای صنفی دلخور بود مقابل خانه سینما کارت عضویتش در این نهاد را آتش زد.

مشکلاتی که برای اکران «مادر قلب اتمی» و «اکسیدان» در این ماه پیش آمد، بخش دیگری از بحران‌های حل نشدنی در فضای سینما را عیان کرد. تعدادی از نمایندگان مجلس خواستار پایین آوردن این فیلم‌ها از روی پرده سینماها شدند و در مورد «مادر قلب اتمی» فشارها نتیجه داد و اکران فیلم زودتر از موعد به پایان رسید.

کدام پروانه؟ کدام آسمان؟
شهر زیبا و تاریخی اصفهان امسال از 9 تا 15 تیرماه میزبان سی‌امین جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان بود. برگزاری این جشنواره در یک دهه اخیر، با همه فراز و نشیبش بیشتر به یک آیین قدیمی شبیه شده، آیینی که کارکرد و تأثیری در سینمای ایران ندارد اما مسئولان برگزاری آن می‌کوشند این جشنواره را گرم، جذاب و پررونق نشان بدهند. در حالی که عملاً سال‌هاست در سینمای کودک اتفاقی نمی‌افتد، فیلم تأثیرگذار یا پرفروشی ساخته نمی‌شود و مشخص نیست هدف از برگزاری جشنواره چیست؟ امسال البته دست سینمای ایران چندان خالی نبود. فیلم سینمایی «بیست و یک روز بعد» ساخته محمدرضا خردمندان که جوایز متعددی در اختتامیه به دست آورد یکی از پرتماشاگرترین فیلم‌های این دوره بود. فیلم «اسکی باز» به‌کارگردانی فریدون نجفی هم یکی دیگر از فیلم‌های تحسین شده این دوره بود که در چند رشته جوایزی به دست آورد. «قهرمانان کوچک» ساخته حسین قناعت یکی دیگر از فیلم‌های این جشنواره بود که در اکران عمومی هم در جذب مخاطب موفق شد و با فروش بیش از دو میلیارد تومانی‌اش نشان داد هنوز می‌شود به سرنوشت بعضی از آثار سینمای کودک امیدوار بود.

آن مرد آمد
سیدعباس صالحی مرد آرامی که از مجلس شورای اسلامی برای یک مسئولیت دشوار و یک وزارتخانه مهم و حیاتی رأی اعتماد گرفت، پیش از آنکه روی صندلی وزارت ارشاد بنشیند به‌عنوان معاون امور فرهنگی در دولت یازدهم شناخته شده بود و در همین وزارتخانه فعالیت می‌کرد. صالحی که بیشتر در حوزه کتاب و نشر صاحب نام بوده، مانند اغلب وزیران ارشاد برای اهالی سینما چندان شناخته شده نبود. حتی در میان مردان سیاسی هم، او اظهار نظری درباره سینما نکرده بود که در یاد بماند و به آن ارجاع داده شود. با توجه به مشکلات فراوانی که وزارت ارشاد امسال داشت، مهم‌ترین امتیاز صالحی آرامش و وقاری بوده که در ارتباط با جامعه فرهنگی و اهالی سینما از خود نشان داده است.

جشنی برای سینما
نوزدهمین جشن سینمای ایران سه‌شنبه 21 شهریورماه همزمان با روز ملی سینما برگزار شد و دو فیلم «فروشنده» و «رگ خواب» بیشترین جوایز این دوره را از آن خود کردند. توجه به «فروشنده» در جشن خانه سینما قابل پیش‌بینی بود. اما سینماگران بی‌مهری جشنواره فیلم فجر به فیلم حمید نعمت‌الله را هم جبران کردند. نکته‌ای که در نوزدهمین جشن خانه سینما جلب توجه می‌کرد غیبت بسیاری از برگزیدگان بود. اصغر فرهادی در ایران حضور نداشت، شهاب حسینی هم نتوانست به مراسم بیاید. پانته‌آ پناهی‌ها به‌دلیل بازی در یک نمایش نتوانست برای دریافت جایزه‌اش روی سن برود. احسان کرمی مجری این جشن هم به‌دلیل بازی در یک نمایش، با تأخیر به محل برگزاری جشن رسید. با دیدن دوره‌های جدید جشن خانه سینما، تغییر در اجرا و شکل برگزاری این مراسم ضروری به نظر می‌رسد. بی‌نظمی در برگزاری این جشن مثل یک سنت همچنان ادامه دارد، کیفیت مراسم هر سال ضعیف‌تر شده وحضور ستاره‌ها و چهره‌های شاخص در این مراسم کمتر شده است. خبر مهم دیگر شهریورماه اکران چند فیلم توقیفی بود. «خانه دختر»، «عصبانی نیستم»، «آشغال‌های دوست داشتنی»، «پارادایس» و «خانه پدری». البته سال به پایان رسید و از میان این فیلم‌ها فقط نسخه اصلاح شده «خانه دختر» در مهرماه روی پرده رفت و وضعیت اکران عمومی بقیه این فیلم‌ها هنوز مشخص و حتی امیدوار‌کننده نیست. انتخاب ابراهیم داروغه‌زاده برای دبیری سی و ششمین جشنواره فیلم فجر هم از اخبار قابل توجه این ماه بود.

بوی ماه مهر
امسال طبق تصمیم شورای صنفی نمایش به مناسبت روز ملی سینما از ۱۹شهریور ماه تا پایان هفته دفاع مقدس یعنی تا هفتم مهر ماه بلیت سینماها نیم بها ‌شد. استقبال از این طرح که به رونق سینماها در این ایام انجامید نشان می‌دهد بهای بلیت برای بسیاری از خانواده‌های ایرانی هنوز دغدغه است. با وجودی که موافقان افزایش بهای بلیت در پایان هر سال، این نکته را یادآوری می‌کنند که هزینه سینما رفتن در مقایسه با دیگر هزینه‌های زندگی در ایران، چندان بالا نیست و مردم با حضور در پردیس‌های مدرن و مجهز می‌پذیرند که این مبلغ را بپردازند اما استقبال طیف گسترده‌ای از مردم برای استفاده از بلیت نیم بها و طرح‌های تخفیفی نشان می‌دهد بیشتر اقشاری که هنوز به سینما رفتن و فیلم دیدن در سالن سینما علاقه‌مند هستند، ترجیح می‌دهند هزینه کمتری برای سینما رفتن بپردازند. مهرماه فصل آغاز فعالیت مدارس و دانشگاه‌هاست و اجرای چنین طرح‌هایی می‌تواند کاهش مخاطبان در این ماه را جبران کند. مهرماه امسال سی‌و‌چهارمین جشنواره فیلم کوتاه تهران به دبیری سیدصادق موسوی برگزار شد. جشنواره‌ای که اگرچه حرف و حدیث‌های زیادی درباره‌اش وجود داشت اما مثل ادوار قبلی، به یمن حضور چند فیلمساز جوان مستعد و چند فیلم خوب با نمره قبولی به کار خود پایان داد.

سینماگران در کنار مردم
سینماگران به‌عنوان بخشی از جامعه که مقبولیت و محبوبیت عمومی دارند، می‌توانند در بعضی موارد با ایجاد همدلی و تعامل در جامعه بخشی از مشکلات را کمرنگ کنند. زلزله شدیدی که 21 آبان ماه امسال کرمانشاه و مناطق اطراف این شهر را لرزاند، روستاهای بسیاری را در این استان ویران کرد. با وجود تلخی حادثه و وسعت خرابی‌ها و تلفات، نهادهای مردمی، هنرمندان و سینماگران بسرعت به صف خدمت‌رسانی به مردم آسیب‌دیده پیوستند. در آن روزهای سخت و سرد چهره‌های مختلف فراتر از ابراز احساسات و نشان دادن واکنش در فضای مجازی دست به کار شدند و کمک‌های مردمی را به زلزله‌زدگان رساندند. نیکی کریمی یکی از این چهره‌ها بود که کمک‌های جمع‌آوری شده را به دست مردم نیازمند رساند. کریمی بارها به منطقه سفر کرد و از نزدیک با مسائل روستاییان و زنانی که به‌دلیل زلزله دچار مشکلات مختلف بودند صحبت کرد. دیگر چهره‌های سینمایی و هنری هم به کرمانشاه سفر کردند، فوتبالیست‌ها و ورزشکاران هم با کمک‌های نقدی و غیرنقدی راهی کرمانشاه، سر پل ذهاب، ازگله و سایر روستاهای این منطقه شدند. ابراهیم داروغه‌زاده، فریبا کوثری، پرند زاهدی، افسانه بایگان، یکتا ناصر، نوید محمدزاده و... هم به کرمانشاه سفر کردند. اگرچه این سفرها و بعضی واکنش‌ها باعث انتقاد به حضور سلبریتی‌ها در مناطق زلزله‌‎‌زده شد، اما می‌توان گفت در مجموع همراهی و همدلی اهالی سینما با مردم در این مورد حرکتی مثبت و قابل توجه بود.

چراغ‌های روشن
آذرماه هر سال با نام جشنواره سینما حقیقت گره خورده، جشنواره‌ای که برای مستندسازان جایگاه و اعتبار فراوانی دارد. اگرچه حرف و حدیث و شایعه درباره انتخاب‌ها و برگزیدگان این رویداد مانند هر جشنواره دیگری کم نیست. یازدهمین دوره جشنواره سینما حقیقت امسال به دبیری محمدمهدی طباطبایی‌نژاد برگزار شد. «بانو قدس ایران»، «زنانی با گوشواره‌های باروتی» و «در جست‌و‌جوی فریده» مهم‌ترین آثار این دوره بودند که هم مورد توجه تماشاگران جشنواره قرار گرفتند، هم نظر هیأت داوران را جلب کردند. اختتامیه این دوره در یک مراسم پرشور 26 آذرماه در تالار اندیشه حوزه هنری برگزار شد. نکوداشت مصطفی رزاق کریمی یکی از جذاب‌ترین بخش‌های این رویداد بود. ابراهیم حاتمی‌کیا که در دهه 70 با رزاق کریمی در فیلم «از کرخه تا راین» همکاری کرده، درباره این مستندساز سنگ تمام گذاشت و گفت:‌« سینمای مستند همیشه برای من محترم و مقدس است به طوری که هرگاه در کنار بچه‌های این سینما قرار می‌گیرم احترام زیادی برای آنها قائلم و سر تعظیم فرود می‌آورم. من مصطفی را از وین می‌شناسم. اگر به او نزدیک شویم می‌بینیم که موجودی نازنین است. ساخت «از کرخه تا راین» مدیون حضور او است. او را در وین دیدم و او کمک زیادی به ما کرد. او همیشه دوست دارد درباره مجروحان شیمیایی فیلم بسازد. هنوز جایگاه مصطفی در سینمای ایران کشف نشده است. او درد معاش ندارد و همیشه آسیب‌های جنگ را مطرح می‌کند به همین دلیل همچنان نام او در ساخت چنین فیلم‌هایی می‌درخشد.» انتخاب «بانو قدس ایران» برای حضور در بخش رقابتی این دوره حواشی را برای دبیر جشنواره به وجود آورد، اما در نهایت به نظر می‌رسد اغلب تماشاگران فیلم و مخاطبان جشنواره با توجه به کیفیت تازه‌ترین مستند مصطفی رزاق کریمی آن بحث‌ها را از یاد بردند.

غایبان و حاضران
اعلام فهرست فیلم‌های بخش سودای سیمرغ سی و ششمین جشنواره فیلم فجر، مثل هر سال موجی از انتقادها را در پی داشت. در فرصت یک ماه مانده به آغاز این رویداد ابراهیم داروغه‌زاده دبیر جشنواره در کنار احمد امینی یکی از اعضای هیأت انتخاب در جلسه‌ای رسمی و با حضور نمایندگان رسانه‌ها قرار گرفت و ضمن اعلام آثار انتخاب شده، درباره ویژگی‌های این دوره صحبت کرد. یکی از عجایب سی و ششمین جشنواره فیلم فجر، انتخاب دو مستند در بخش سودای سیمرغ بود. بازماندن «آشغال‌های دوست داشتنی» از جشنواره نشان داد فعلاً مشکل فیلم محسن امیریوسفی غیرقابل حل به‌نظر می‌رسد. غیبت خودخواسته بهمن فرمان‌آرا و ابوالحسن داوودی هوشمندانه بود. مونا زندی و پگاه ارضی هم سینماگرانی بودند که ترجیح دادند در جشنواره فجر حضور نداشته باشند. انتخاب «شعله‌ور» و «امپراطور جهنم» که پارسال توسط هیأت انتخاب رد شده بودند، اگرچه از سوی دبیر جشنواره توجیه شد، اما آشکارا با قوانین و مقررات این رویداد همخوانی نداشت. می‌شد حدس زد که داروغه‌زاده و محمدمهدی حیدریان رئیس سازمان سینمایی به‌دنبال انتخاب فیلم‌هایی کم‌حاشیه برای نمایش در جشنواره هستند و تقریباً با کنار گذاشتن بعضی فیلم‌ها، به هدف خود دست یافته‌اند.

حرف‌های ناتمام
سی و ششمین جشنواره فیلم فجر برای نخستین بار در پردیس ملت برگزار شد و همین انتخاب، تا آخرین روز جشنواره گلایه‌ها و انتقادهای اهالی رسانه را که پس از سال‌ها از برج میلاد دور شده بودند به همراه داشت. جشنواره تقریباً بدون اتفاق خاص برگزار شد، اما اختتامیه به نقطه عطف این رویداد تبدیل شد. جایی که ابراهیم حاتمی‌کیا برای دریافت سیمرغ بهترین کارگردان روی سن رفت و از زمین و زمان گلایه کرد. داوران جشنواره به‌عنوان سیبل انتقادها تا یک هفته مجبور به پاسخگویی درباره عملکرد خود بودند. همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، جوایز بین «تنگه ابوقریب» و «به وقت شام» و «سرو زیر آب» تقسیم شد. داوران تا جایی که توان داشتند به فیلم هومن سیدی هم توجه کردند اما نادیده گرفتن «لاتاری» در بعضی شاخه‌ها بویژه بازیگری باعث انتقاد به داوران شد.

جنگ ستارگان
با پایان جشنواره فیلم فجر، بحث داغ سینمای ایران اکران نوروزی است. موضوعی که بیشتر از آنکه به قواعد و قوانین متکی باشد، به روابط و قدرت تهیه‌کنندگان وابسته است. تقریباً از زمان برگزاری جشنواره می‌‌شد حدس زد شانس کدام فیلم برای اکران در نوروز بیشتر است. امسال قرار بود فیلم «آن سوی ابرها» ساخته مجید مجیدی از 25بهمن ماه روی پرده برود اما مجیدی اوایل اسفندماه از اکران فیلمش انصراف داد تا در شرایطی بهتر آن را اکران کند. «لاتاری» فیلم جنجالی محمدحسین مهدویان همان طور که انتظار می‌رفت به اکران نوروز رسید. کمدی‌های «مصادره» و «لونه زنبور» هم بخت این را یافتند تا عید امسال اکران شوند. فیلم تازه حاتمی‌کیا هم به سنت سال‌های اخیر در ترکیب نوروزی قرار گرفت. «به وقت شام» رقیب اصلی «لاتاری» در جذب مخاطب است. انیمیشن «فیلشاه» هم یکی دیگر از فیلم‌های اکران نوروز 97 است که می‌تواند خانواده‌ها و کودکان را به سینماها بیاورد. فیلم «فراری» که در سی‌و‌پنجمین جشنواره فیلم فجر روی پرده رفته بود، بعد از یک سال اکران عمومی می‌شود و در نوروز با فیلم‌هایی رقابت می‌کند که روی کاغذ، بیشتر از این ساخته علیرضا داوودنژاد شانس جذب مخاطب را دارند. «خرگیوش» نخستین ساخته مانی باغبانی هم یکی دیگر از کمدی‌هایی است که نوروز روی پرده می‌رود و با «لونه زنبور» و «مصادره» برای فروش بیشتر رقابت می‌کند.