ایران و سه اقدام احتمالی بعد از مکانیسم ماشه/ جنگ، خروج از NPT یا مرگ برجام؟/ ارتباط ایران و دنیا به چه سمت و سویی می‌رود؟

تنها مدت کوتاهی از فرونشستن گرد و خاک درگیری‌های ایران و آمریکا در منطقه گذشته بود که ذهن‌ها متوجه یک مساله مهمتر شدند. ایران گام پنجم کاهش تعهدات هسته ای خود را برداشت و اروپا هم در عوض مکانیسم ماشه خود را فعال کرد. بر اساس این مکانیسم، اختلاف حل نشده در کمیسیون مشترک برجام که شامل کشور‌های عضو این توافقنامه است، به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع داده خواهد شد و احتمالا تحریمهای بین المللی برجامی بازخواهد گشت.

حالا مساله‌ای بسیار مهم روی داده است. ایران و اروپا برای اولین بار در 5 سال اخیر رو در روی هم قرار گرفته اند. در این میان چین و روسیه هم ترجیح داده اند که خود را کنار کشیده و صرفا نظاره گر بازی اروپایی‌ها باشند. اکنون صدای ناقوس مرگ برجام از دور شنیده می‌شود و تنها یک ضربه با مرگ خود فاصله دارد. اما این یک ضربه چیست؟

به نظر می‌رسد که پاسخ ایران به به کارگیری مکانیسم ماشه اروپایی‌ها به خوبی بتواند زمان رسمی مرگ برجام و عواقب و نتایج و روند بعد از آن را معین کند. تصمیم ایران می‌تواند نه تنها حیات و ممات برجام را مشخص کند بلکه روند تحریمها، تعامل با کشورهای دیگر، جنگ یا صلح در منطقه و سایر عوامل مهم در سرنوشت خود و منطقه را تعیین نماید.

اصولا مقامات کشورمان به سه صورت به مکانیسم ماشه اروپا واکنش نشان دادند. برخی از تهدیدات نظامی استفاده کردند؛ برخی دیگر خروج از توافقات مهم بین المللی از جمله NPT  را پیشنهاد دادند و برخی دیگر نیز تنها خروج از برجام را به عنوان واکنش ایران معرفی کردند.

شاید مهم‌ترین عامل در مورد گزینه اول موشکهای بالستیک ایران باشد. چندی پیش بود که حشمت الله فلاحت پیشه در واکنش به آغاز استفاده اروپا از مکانیزم ماشه با بیان اینکه به هر میزان که کشورهای غربی به زبان دیپلماسی لطمه بزنند به همان میزان زبان دیگری در ایران حاکم می‌شود، گفت: توصیه من به کشورهای اروپایی این است که کار را به جایی نرسانند که پروژه موشکی شهاب چهار در دستور کار قرار گیرد، به عبارتی همان طور که در کاهش تعهدات برجامی در گام پنجم تمام محدودیت‌ها از نظر حد و سطح برداشته شد در پروژه های موشکی نیز این حد و اندازه برداشته شود.

نکته مستتر در مورد صحبتهای فلاحت پیشه این بود که برد موشک شهاب حدود 3 هزار کیلومتر است و در صورت اراده مقامات می‌تواند به اروپا هم برسد. در حقیقت، فلاحت پیشه با بیان این نکته خود اروپا را تهدید کرد. کاری که تا پیش از این در بین مقامات سابقه نداشته است.

در مقابل فلاحت پیشه و برخی مقامات دیگر، راس هرم عرصه دیپلماسی کشور یعنی دکتر ظریف(وزیر امور خارجه) و دکتر عراقچی(معاون وزیر) قرار دارند که سعی کردند به جای تهدیدات نظامی، به اروپا یک شوک سیاسی شدید بدهند. این شوک همان خروج از NPT  بود. پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای یا پیمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای یا معاهده عدم اشاعه هسته‌ای( به اختصار NPT) در دوران جنگ سرد، در ژانویه ۱۹۶۷ برابر با ۱۳۴۷ به صورت محدود بین چند کشور جهان منعقد شد. این پیمان کشورهای جهان را به دو طبقه برخوردار (کشورهای دارای سلاح هسته‌ای) و غیربرخوردار (کشورهای فاقد سلاح هسته‌ای) تقسیم می‌کند. خروج از این توافق نامه به معنی قطع هرگونه ارتباط با آژانس بین المللی اتمی است و دست ایران را برای هرگونه اقدام هسته ای خارج از نظاراتها باز می‌کند.

در مقابل دو رویکرد بالا، برخی دیگر صرفا با ادبیاتی کلی به انتقاد از اروپا پرداخته و ضمن تاکید بر اینکه ایران هرگز برجام را نقض نکرده اروپا را از تبعات اقداماتش (بدون اشاره به واکنش ایران) ترساندند. بسیاری از نمایندگان مجلس در این دسته قرار می‌گیرند.

به نظر می‌رسد پاسخ احتمالی ایران به مکانیسم ماشه در سه سطح قابل بررسی است: یک سطح شدید نظامی، یک سطح شدید سیاسی و یک سطح ضعیف سیاسی. به نظر می‌رسد که تهدید خروج از NPT که ظریف بر آن تاکید دارد همان سطح شدید سیاسی باشد که بین دو سر طیف یعنی تهدید نظامی(سطح شدید نظامی) و خروج از برجام(سطح ضعیف سیاسی) قرار دارد.

علی رغم تبعاتی که خروج از NPT  می‌تواند برای ایران داشته باشد، اما نباید فراموش کرد که از اقدام اول که  بدون شک منجر به جنگ می‌شود و اقدام سوم(خروج از برجام که همین الان هم عملا از بین رفته است)، بهتر است. لازم به ذکر است که در علوم سیاسی بیشتر این اقدامات در سطح تهدید باقی می‌ماند و برای کسب منفعت عمومی  و کسب امتیاز از طرف مقابل به کار می‌رود.