کد خبر: ۳۴۴۰۷
تاریخ انتشار: ۲۹ فروردين ۱۳۹۳ - ۱۱:۰۰
printنسخه چاپی
sendارسال به دوستان
تعداد بازدید: ۴۲۸

غایبانی که به خانه ی خود باز می گردند

ایرنا- سال هاست که اهالی مطالعه در روزهای میانی اردیبهشت ماه به نمایشگاه بین المللی کتاب تهران می روند تا هم تازه ترین آثار موجود در بازار را بشناسند و هم از فرصت تخفیف های نمایشگاهی برای خریداری کتاب بهره ببرند.

نمایشگاه کتاب با وجود برخی انتقادات نسبت به شیوه برگزاری آن و مشکلات عمومی بازار کتاب و نشر کشور در سال های اخیر و از سویی از دست دادن برخی علاقه مندان و کاهش اعتماد مخاطبان، همچنان اهمیت کلیدی خود را حفظ کرده است.

در سال های گذشته برخی ناشران به دلایل نامشخص که توضیح رسمی هم به آنها داده نمی شد اجازه و امکان ورود به نمایشگاه را پیدا نمی کردند. برخی نیز به تحریمی خود خواسته دست می زدند تا اعتراض خود را به شرایط نامطلوب بازار کتاب و شیوه برگزاری نمایشگاه نشان دهند. این روند باعث شد تا بر تعداد ناشران غایب افزوده شود . محرومیت از حضور در نمایشگاه مقدمه ای برای تعلیق و لغو مجوز یا تعطیلی تعدادی از ناشران می شد.

اما در آستانه برگزاری بیست و هفتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران که چند روزی به برگزاری آن نمانده و همزمان با روی کار آمدن دولت یازدهم ممکن است یکی از پرسش های اهل مطالعه و مخاطبان بازار کتاب این باشد که آیا دراین دوره هم قرار است غایبانی داشته باشیم ؟

موضوعی که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی روز گذشته و در حاشیه بازدید از مراحل آماده سازی مصلی تهران که قرار است دهم تا بیستم اردیبهشت ماه میزبان بزرگترین اتفاق حوزه کتاب کشور باشد به آن اشاره کرد و گفت : امسال هیچ مانع و محدودیتی برای ناشران و حوزه های مختلف ایجاد نکردیم. فضایی در حوزه کتاب باز شده است؛ اینکه ما هم در آن خیلی خرده گیری نکنیم و فقط و فقط قانون را اجرا کنیم، حمایتی است که در این زمینه انجام می دهیم.

با وجود اظهارات امیدوار کننده علی جنتی ، خبرنگار حوزه کتاب و ادبیات ایرنا به سراغ چند تن از ناشرانی رفته که جزو غایبان نمایشگاه کتاب در دوره های گذشته بودند ، با آنها به گفت وگو نشستیم تا هم علت حضور نیافتنشان در گذشته را جویا شویم و هم از شرایط امسال آنها مطلع شویم .



** محرومیت های مبهم

اگرچه هیچ گاه علت ممنوعیت حضور برخی ناشران در نمایشگاه کتاب به صورت رسمی از سوی برگزارکنندگان این رویداد توضیح داده نمی شد اما مسئولین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت گذشته مواردی مانند ˈمحکومیت قضاییˈ و ˈخدشه دار کردن تمامیت ارضی و ارزش های اخلاقی جامعهˈ را به عنوان دلایل این امر معرفی می کردند.

بهمن دری معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی سابق ، 27 فروردین 91، در مصاحبه ای اعلام کرد: آن دسته از ناشرانی که تمامیت ارضی ایران و ارزش های اخلاقی جامعه را خدشه دار می کنند اجازه حضور در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در سال جاری را نخواهند داشت.

چند روز پس از آن یعنی دوم اردیبهشت، داریوش رضوانی قائم مقام رئیس بیست و پنجمین دوره نمایشگاه کتاب در مصاحبه ای گفت : هر ناشری که برایش حکم قضایی صادر شده باشد نمی تواند در نمایشگاه حاضر شود از این رو نشر چشمه نمی تواند در نمایشگاه بیست و پنجم کتاب تهران حضور یابد.

علی اسماعیلی سرپرست معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد و رئیس بیست و ششمین نمایشگاه کتاب تهران نیز یک سال بعد ، پنجم اردیبهشت 92 در مصاحبه ای که با یکی از رسانه های کشور انجام داده بود، گفت: ناشران تعلیقی و لغو مجوزشده مانند نشر چشمه همچنان اجازه حضور در نمایشگاه کتاب را ندارند.

همین نگاه و نوع برخورد با ناشران با اهمیت باعث شد نمایشگاه کتاب هر سال کم رمق تر از گذشته شود . مسئولین وزارت ارشاد و نمایشگاه کتاب به غیر از نشر چشمه معمولا از ناشر دیگری در مصاحبه های خود نام نمی بردند و علت محرومیت آنها را ذکر نمی کردند.

نه تنها محرومیت نشر چشمه از نمایشگاه کتاب بلکه تعلیق و لغو مجوز این ناشر نیز بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در سال 91 غیر قانونی بوده است.

دلایلی که برای محرومیت ناشران مطرح می شد نیز مسائلی کلی بود که هیچ گاه مصادیق آن از سوی مسئولین وزارت ارشاد به درستی بیان نمی شد. اینکه ناشری به دلیل انتشار فروش کتابی که پیشتر مجوز انتشار آن را از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت کرده است از حضور در نمایشگاه محروم شود به خودی خود نشان می دهد حوزه کتاب کشور در آن سال ها دورانی مبهمی را سپری می کرده است.



** خاله زنک بازی در مدیریت فرهنگی

انتشارات روزنه یکی از ناشرانی است که سال گذشته اجازه حضور در نمایشگاه را پیدا نکرد. سید صدرالدین بهشتی مدیرعامل این انتشارات می گوید: مسئولین قبلی وزارت ارشاد در تمام امور از جمله محرومیت ناشران از نمایشگاه کتاب اعمال سلیقه می کردند و برای ناشران خط و نشان می کشیدند. در معاونت فرهنگی خاله زنک بازی هایی وجود داشت که برای مدیریت فرهنگی زشت است.

وی ادامه می دهد: در شش سال گذشته در آستانه نمایشگاه کتاب بحران داشتیم. این رویداد به جای اینکه اتفاق خوبی برای ما باشد شرایطی بحرانی پیش می آورد زیرا مدیران وقت حتی بدیهیات را هم نمی پذیرفتند.

مهدی صادقی مدیر نشر رسم که یکی دیگر از ناشران محروم از نمایشگاه کتاب محسوب می شد به قدری خاطرات تلخی سپری کرده است که حتی علاقه ای به حرف زدن درباره آن دوران را هم ندارد. وی می گوید: در آن سال ها اتفاقات خوبی نمی افتاد که بخواهیم درباره آن صحبت کنیم.



** محرومیت از نمایشگاه به دلیل زندانی شدن همسر

سال 89 و بیست و سومین دوره نمایشگاه کتاب، آخرین سالی بود که انتشارات کویر در این رویداد شرکت کرد. محمدجواد مظفر رییس هیات مدیره این انتشاراتی درباره این مسئله می گوید: در سال 89 به این شرط به نشر کویرغرفه دادند که من در نمایشگاه حضور نداشته باشم. پس از آن نیز به طور کلی اجازه حضور در نمایشگاه را به ما ندادند. البته از هفت سال قبل نتوانستیم در هیچ نمایشگاه استانی شرکت کنیم.

وی در ادامه می گوید: امتیاز انتشارات کویر به نام فاطمه انتظار المهدی همسرم است اما به دلیل مواضع سیاسی من و زندانی شدنم در سال های قبل اجازه نمی دادند کویر در نمایشگاه شرکت کند.



** نادیده گرفتن حقوق مخاطب

انتشارات تیمورزاده که یکی از مهمترین و معتبرترین ناشران کتاب های پزشکی است از سال 90 در نمایشگاه شرکت نکرده است. غیبت این ناشر در نمایشگاه شرایط متفاوت با دیگر ناشران داشت و به نوعی تحریم خود خواسته بود.

فرهاد تیمورزاده مدیر این انتشارات می گوید: غرفه ما در نمایشگاه همواره فضایی بزرگ را داشته است و مخاطبان این امکان را داشتند که کتاب های مورد نظر خود را ورق بزنند تا برای خرید انتخاب کنند اما در سال های اخیر به تدریج این غرفه کوچک تر می شد.

وی در ادامه می گوید: در سال 82 غرفه ما 320 متر بود اما در سال 90 این غرفه به 90 متر کاهش یافت. پس از اعتراضم به این موضوع بهمن دری معاون امور فرهنگی وزیر ارشاد غرفه ما را تعطیل کرد و با وجود شکایت ما و حکم دیوان عدالت اداری بازهم مقابل باز شدن غرفه مقاومت می کردند.

مدیر انتشارت تیمورزاده علت غیبت در دو دوره گذشته نمایشگاه را این گونه توضیح می دهد: پس از آن ماجرا به دلیل اینکه پاسخ درستی از سوی مسئولین وزارت ارشاد داده نشد و رویه آنها تغییر نکرد اعلام کردیم تا زمانی که این افراد در وزارتخانه حضور داشته باشند در هیچ جشنواره و نمایشگاهی که از سوی وزارت ارشاد برگزار می شود شرکت نمی کنیم.



** حضور در نمایشگاه پس از پایان فترت

کویر، تیمورزاده، روزنه، رسم و حتی امید فردا که چهار سال از حضور در نمایشگاه محروم بود همگی در بیست و هفتمین دوره نمایشگاه کتاب تهران شرکت می کنند.

بهشتی مدیرعامل روزنه می گوید: مدیران دولت جدید به حدی اهل تعامل هستند که برای ناشران تعیین تکلیف نمی کنند. دولت گذشته متوجه جایگاه کتاب و نویسندگان در جامعه مدنی کشور نبود اما وزارت ارشاد دولت یازدهم متوجه این موضوع است و می داند که نویسندگان و ناشران برای خلق آثار خود زحمت کشیده اند.

وی با تاکید بر اینکه تا کنون همه اقدامات برای حضور ناشران در این دوره از نمایشگاه کتاب به خوبی و بر اساس روال قانونی پیش رفته است خبر از شرکت روزنه در بیست و هفتمین نمایشگاه بین المللی کتاب می دهد.

مظفر رییس هیات مدیره انتشارات کویر هم می گوید : با روی کار آمدن دولت جدید و حضورجنتی در راس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و عباس صالحی در معاونت فرهنگی این وزارتخانه که هر دو شخصیت های فرهنگی هستند، برای ایجاد فضای جدید فرهنگی کشور تلاش شده است. البته فشارهای زیادی به مسئولین وزارت ارشاد وارد می شود که آن را درک می کنیم. می دانیم که امکان حرکت آنها محدود است و نمی توانیم انتظار تحولات عظیمی در کوتاه مدت داشته باشیم.

وی با اشاره اینکه تعداد قابل توجهی از کتاب هایی که در هشت سال اخیر اجازه انتشار نداشت از بند رست، می گوید: با این شرایط می توانیم با قدرت در این دوره از نمایشگاه شرکت کنیم.

مدیر انتشارات تیمورزاده هم با وجود اینکه کوچک بودن غرفه اش در دوره های گذشته را دلیل تحریم نمایشگاه در دو سال گذشته عنوان می کند، می گوید: در این دوره غرفه تیمورزاده 50 متر شده است، یعنی نصف سال گذشته اما در نمایشگاه شرکت می کنیم زیرا رویه مدیران جدید فرهنگی است.

وی ادامه می دهد: وزیر، معاون فرهنگی، مسئولین اداره کتاب و نمایشگاه همگی از جنس فرهنگ هستند و می توانیم امیدوار باشیم که اگر مشکلی هم وجود داشته باشد با رویکرد فرهنگی برای حل آنها تلاش می شود. هنوز آثار آیین نامه های غلط گذشته در حوزه کتاب وجود دارد اما تفاوت این دوره با گذشته این است که با کسانی طرف هستیم که از جنس فرهنگ هستند.



** تداوم غیبت

ناشرانی هم هستند که همچنان در نمایشگاه شرکت نخواهد کرد اما با این تفاوت که کسی آنها را از حضور در نمایشگاه محروم نکرده است بلکه به دلیل مسائلی در این رویداد حضور ندارند.

نشر چشمه یکی از این ناشران است که سه سال از حضور در نمایشگاه محروم بود و سرانجام دوران تعلیقش با حکم هیات رسیدگی به تخلفات ناشران از 24 اسفند 92 به پایان رسید. با این وجود چشمه در نمایشگاه بیست و هفتم شرکت نمی کند زیرا به دلیل مشکلاتی که در چند سال اخیر داشت کتاب جدیدی منتشر نکرده است تا بتواند در نمایشگاه عرضه کند.

انتشارات ویستار نیز که هفت سال از شرکت در نمایشگاه کتاب محروم بود در این نمایشگاه نیز شرکت نمی کند. پژمان سلطانی مدیر این انتشاراتی درباره غیبتش در دوره های قبلی می گوید: در سال های اولیه اجازه حضور ما را در نمایشگاه را صادر نمی کردند و به این دلیل دیگر ترجیح دادیم دیگر برای نمایشگاه ثبت نام نکنیم. هیچ گاه علت ممنوعیت حضور ما را رسما اعلام نکردند اما یک بار یکی از مسئولین وزارت ارشاد شفاهی گفت که نمره اخلاق شما زیر صفر است بنابراین نمی توانید در نمایشگاه حضور داشته باشید.

وی ادامه می دهد: به دلیل مشکلاتی که برای صدور مجوز کتاب ها وجود داشت، دیگر کتابی هم به وزارت ارشاد ارائه نمی دادیم و به این دلیل در واقع کتاب جدیدی نداریم که در این دوره از نمایشگاه عرضه کنیم.

سلطانی به شیوه برگزاری نمایشگاه کتاب انتقاداتی هم دارد و آن را یک فروشگاه می داند و معتقد است خیلی از افرادی که به نمایشگاه می روند هدفی جز تفریح ندارند. با این وجود رویه مدیران جدید در برگزاری بیست و هفتمین دوره نمایشگاه را مثبت ارزیابی می کند: ˈدر این دوره بخشی از امور به ناشران واگذار شد که اتفاق مثبتی است. پیش از سال 84 کل کارهای نمایشگاه به عهده ناشران بود اما در دوران دولت گذشته دولت این کار را بر عهده گرفت.

شهلا لاهیجی مدیر انتشارات روشنگران و مطالعات زنان نیز به دلیل اینکه اعتقاد دارد هنوز تغییری در محدودیت های انتشار کتاب رخ نداده است می گوید که قصد شرکت در نمایشگاه امسال را نداردˈ .

وی می گوید: بیش از یک سال است که حدود 34 کتاب را به اداره کتاب وزارت ارشاد سپرده ام که بدون هیچ مدرکی آن ها را غیرقابل چاپ اعلام کرده اند و با وجود تغییر دولت نیز هنوز هیچ اتفاقی برای آن ها نیفتاده است. پس از صحبت هایی که با علی شجاعی صائین مدیر اداره کتاب داشتم قرار شد دو هفته پیش از نوروز درباره انتشار کتاب ها پاسخ دهند اما هنوز پاسخی دریافت نکرده ام. با این شرایط کتاب های زیادی نداریم که در نمایشگاه شرکت کنیم.

لاهیجی عدم شرکت در نمایشگاه را یک اعتراض عمومی و صنفی می داند و از جلوگیری از فروش کتاب های مجوزدار و برگزاری نمایشگاه در مصلی نیز انتقاد می کند.



** امید به نمایشگاهی پر رونق

با وجود تمام این مسائل و کم رونق بودن نمایشگاه در سال های اخیر، اهالی کتاب امید زیادی دارند که بیست و هفتمین دوره نمایشگاه کتاب به نوعی آغاز دوران جدیدی در این حوزه باشد.

صدور مجوز بسیاری از کتاب هایی که سال ها اجازه انتشار نداشتند، چاپ آثار نویسندگانی که ممنوع القلم بودند و بازگشت بسیاری از ناشران که سال ها اجازه شرکت در نمایشگاه را نداشتند از مهمترین عواملی است که ناشران، نویسندگان و اهالی قلم و مطالعه را به این دوره از نمایشگاه امیدوار کرده است.

حل مشکل ناشرانی که در این دوره حضور ندارند و تسریع صدور مجوز کتاب ها می تواند شرایط حوزه نشر و کتاب را بهتر از پیش کند تا همانگونه که بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند، در بیست و هشتمین دوره نمایشگاه کتاب که سال آینده برگزار می شود، نتیجه سیاست های فرهنگی دولت جدید نمود پیدا کند.