نسخه چاپی
ارسال به دوستان
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از توزیع نابرابر سفر میان خانوارها؛ ۷۶ درصد خانوار‌های فاقد خودروی شخصی، از سفر محروم شده‌اند / ۷۶ درصد اقامت‌های شبانه در خانه بستگان و آشنایان بوده / هزینه تفریحات دهک دهم، ۴۰ برابر دهک اول
بررسی نسبت هزینه‌های تفریح و سرگرمی به هزینه کل در سبد مصرفی خانوار‌های شهری نشان می‌دهد طی سال‌های گذشته هزینه‌های تفریح و سرگرمی با کاهش قابل توجهی روبه رو بوده، به طوری که سهم هزینه‌های مربوط به تفریح و سفر از ۰.۷۱ درصد سال ۱۳۹۰ به ۰.۳۸ درصد در سال ۱۴۰۰ رسیده است.
به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، براساس توصیه سازمان جهانی گردشگری، اولین قدم برای برون رفت صنعت گردشگری بعد از بحران کرونا، توسعه و حمایت از گردشگری داخلی در کشور‌ها است. حال با پشت سر گذاشتن سال ۱۴۰۰، به عنوان یکی از بحرانی‌ترین سال‌ها برای گردشگری ایران و جهان، تدابیر جدی متولیان امر در جبران رکود و بهره مندی اقشار جامعه از سفر و مزایای گردشگری داخلی ضروری به نظر می‌رسد.
انتقاد نسبت به غفلت مرکز آمار و وزارت گردشگری
طی سال‌های گذشته ارائه نظام آماری گردشگری ازسوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مورد غفلت قرار گرفته است. مرکز آمار ایران نیز بعد از پایان دوران بیماری کرونا، آمار رسمی از داده‌های گردشگری ارائه نکرده است.
گردشگران داخلی ایران در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۹۳ هزار و ۸۹۴ میلیارد تومان هزینه کرده بودند که این رقم نسبت به سال قبل از آن با افت ۷.۳۹ درصدی مواجه بوده است. دلیل این افت نیز اوج گیری بیماری کرونا در آن سال است. بعد از سال ۲۰۲۰ گردشگری داخلی روند رو به رشدی را طی کرد، به طوری که در سال ۲۰۲۱ هزینه کرد گردشگران داخلی ایران ۹. ۴۸ درصد رشد داشته و به ۱۳۹ هزار و ۷۷۲ میلیارد تومان رسیده است. درحالی که براساس آمارها، چشم انداز هزینه‌های گردشگری داخلی در سراسر دنیا روند رو به رشدی را نشان می‌دهد، ایران نیز تحت تأثیر روند جهانی قرار دارد.
۷۰ درصد خانوار‌های ایرانی سال ۱۴۰۰ سفر نرفتند
براساس نتایج آمارگیری از گردشگران ملی مرکز ملی آمار ایران در سال ۱۴۰۰، از جامعه ۲۶ میلیون و ۳۰۲ هزارنفری خانوار کشور، حدود ۷۰ درصد از آنان در سال ۱۴۰۰ سفر نرفته و تنها هفت میلیون و ۷۸۸ هزار خانوار معادل ۳۰ درصد خانوار‌های کشور در این سال به سفر رفته اند.
از سوی دیگر، نگاهی به تعداد سفر‌های بومی اعضای خانوار برحسب سفر با اقامت شبانه یا بدون اقامت شبانه نیز نشان می‌دهد، در سال ۱۴۰۰، حدود ۴۲ درصد سفر‌ها با اقامت شبانه و ۵۸ درصد بدون اقامت شبانه بوده که البته درصد خانوار‌های سفر رفته در طول سال ۱۴۰۰ از بهار ۱۳۹۸ کمتر است.
روند سفر ایرانیان نشان می‌دهد همزمان با افزایش جمعیت، میزان سفر‌ها نیز با افزایش نسبی همراه بوده است که با شیوع کرونا این روند متوقف شد، اما با بررسی آمار سفر‌های نوروزی در سال ۱۴۰۲ مشاهده می‌شود سفر‌ها روند افزایشی نسبت به دوران کرونا به دست آورده است؛ به طوری که طبق گزارش دبیر ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر در سال ۱۴۰۲ از ۲۵ اسفندماه سال ۱۴۰۱ تا ۱۵ فروردین ماه سال ۱۴۰۲، در مجموع ۱.۵۷ میلیون نفر شب اقامت ثبت شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۱۷ درصد رشد داشته است.
بین سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ در کل از نظر کمیت، به جز ایام محدودیت‌های بیماری کرونا، گردشگری داخلی در ایران رو به افزایش بوده که بر مبنای داده‌های موجود، سرانه سفر‌های خانوارها چند برابر شده است. با این حال افزایش کمیت سفر را نمی‌توان نشانه موفقیت یا بهبود شرایط دانست. متوسط هزینه‌های غیرخوراکی خانوار ایرانی شهری از سال ۱۳۸۵ تا سال ۱۳۹۹ روند صعودی را طی کرده، اما شتاب رشد هزینه‌های فراغتی، شامل تفریح و سرگرمی، هتل، مسافرخانه، مسافرت‌های دسته جمعی، کمتر بوده است. به عبارتی نسبت هزینه‌های فراغتی به هزینه‌های غیرخوراکی سالیانه خانوار با کاهش روبه رو بوده و سبد فراغتی خانوار با تغییر معناداری روبه رو شده است.
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، از سوی دیگر بررسی هزینه‌های اختصاص یافته به تفریحات و سرگرمی نسبت به هزینه‌های هتل، مسافرت‌های جمعی، رستوران و مراکز اقامتی نشان از کاهش هزینه‌های سفر به دلیل گران بودن استفاده از امکانات خواب و خوراک در اقامتگاه است. به عبارتی با توجه به مشکلات اقتصادی و اولویت بندی‌های موجود در سبد خانوار جامعه ایرانی، هزینه فراغت جزء گزینه‌هایی است که با تشدید چالش‌های اقتصادی زودتر از دیگر موارد کاهش پیدا می‌کند.
هزینه تفریحات دهک دهم، ۴۰ برابر دهک اول
همچنین شواهد نشان می‌دهد که وضعیت هزینه‌ها در دهک‌های مختلف متفاوت است. خانوار روستایی و دهک‌های ضعیف‌تر تحت تأثیر بیشتر فشار اقتصادی طی سال‌های اخیر سهم کمتری از هزینه سبد خانوار را به تفریحات و سفر اختصاص داده اند. بهترین توصیف برای وضعیت موجود را می‌توان در ۸. ۳۹ برابر بودن هزینه‌های تفریحات دهک دهم نسبت به دهک اول یافت.
توزیع نابرابر سفر برای خانوارها
افزایش سرانه گردشگری داخلی بیشتر به خانوار‌هایی تعلق گرفته که قبلا هم به سفر رفته اند، لذا سازوکار‌های توزیع سفر برای خانوارها به گونه‌ای صورت نگرفته است که در دسترس همگان قرار گیرد. این درحالی است که از میان آمار کلی اقامت در بازه ۲۵ فروردین ماه سال ۱۴۰۱ الی ۱۵ فروردین ماه ۱۴۰۲، رقمی بالغ بر ۱۱ میلیون و ۶۰۰ هزار شب اقامت، در مراکز اقامتی رسمی ثبت شده، که رشدی را نسبت سال گذشته نشان نمی‌دهد. همچنین میانگین ضریب اشغال اقامتگاه‌های رسمی در تعطیلات نوروز نیز حدود ۶۶ درصد بوده که به دلیل شرایط اقتصادی و فقدان برنامه به منظور افزایش سطح اشغال اقامتگاه‌ها رشد سفر‌های غیرسازماندهی مشاهده شده است، با این شرایط سفر‌های غیرسازماندهی کمکی به بهبود وضعیت اقتصاد صنعت گردشگری نمی‌کند.
هشدار نسبت به کاهش سفر و تفریح و حذف آن از سبد هزینه‌ای خانوارها
کاهش سفر و تفریح و حذف آن از سبد هزینه‌ای خانوارها می‌تواند تبعات اقتصادی برای مراکز جاذبه گردشگری و تبعات اجتماعی و روانی برای خانوارها و جامعه داشته باشد؛ چرا که خانوارها به میزانی که هزینه‌های سفر خود را کاهش می‌دهند، سهم قابل توجهی از نشاط خود را نیز از دست خواهند داد.
تنها ۲۳ درصد از سفر‌ها با وسایل نقلیه عمومی است
حدود ۷۷ درصد از مسافران در سفر‌های خود از وسایل نقلیه شخصی استفاده می‌کنند، ۶۸ درصد از وسیله نقلیه متعلق به خود به علاوه ۹ درصد وسیله نقلیه شخصی متعلق به دیگران است و تنها ۲۳ درصد از سفر‌های مسافران توسط وسایل حمل ونقل عمومی است.
سهم ناچیز سفر‌های با هواپیما و قطار در گردشگری
البته این موضوع در حوزه‌های حمل ونقل عمومی هم دارای توازن نیست، چنان که سواری‌های کرایه ۷. ۱۴ درصد، اتوبوس و مینی بوس ۲.۴ درصد، هواپیما و قطار نیز سهم ۸.۰ و ۵.۰ درصدی دارند.
این درحالی است که موقعیت سرزمینی کشور و ظرفیت‌های حمل ونقلی داخلی و بین المللی در جابه جایی مسافر و کالا ویژگی‌های برجسته‌ای دارد، ازاین رو توجه جدی به بخش‌های جاده ای، اتوبوس و سواری‌های عمومی، و حمل ونقل ریلی و ناوگان هوایی ضروری به نظر می‌رسد. در شرایطی که به حوزه حمل ونقل عمومی متناسب با نیاز توجه نشده و از جنبه دیگر به دلیل انعطاف پذیری استفاده از خودرو شخصی در طول سفر و بهره مندی از جاذبه‌های مسیر و مقاصد میانی سبب شده نحوه استفاده مردم از وسایل حمل ونقلی نیز تغییر کند. در این شرایط آمارها، حکایت از استفاده عمده افراد از وسایل نقلیه شخصی است.
سال ۱۴۰۱، فقط نیمی از هواپیما‌ها عملیاتی بودند
به دلیل افزایش قیمت‌های بلیت هواپیما نسبت به درآمد خانوار ایرانی، خصوصا در سال ۱۴۰۲، بسیاری از اقشار از حمل و نقل هوایی بی بهره هستند. همچنین تعداد ناوگان ثبت شده کشور در سال ۱۴۰۱ معادل ۳۴۴ عدد بوده که به گفته رئیس سازمان هواپیمایی کشور از میان آنها، فقط حدود ۱۷۳ فروند عملیاتی هستند.
هشدار نسبت به تعطیلی هواپیما‌های مسافربری در صورت نبود صرفه اقتصادی
در مجموع دسترس پذیری سفر اقشار جامعه نیازمند تدابیر حمایتی از سمت عرضه و تقاضاکننده است. فعالان اقتصادی و سرمایه گذاران در بخش حمل و نقل مانند سایر بخش‌ها و بنگاه‌های اقتصادی برمبنای هزینه و فایده پایدار فعالیت می‌کنند. درصورتی که توجیه اقتصادی در این باره وجود نداشته باشد، این بخش در معرض تعطیلی قرار خواهد گرفت؛ لذا این حوزه نیازمند برنامه ریزی جهت افزایش جذابیت حضور بخش خصوصی و افزایش بهره وری و ضریب اشــغال در مقاطع غیراوج سفر با ساز و کار مبتنی بر مشارکت بخش خصوصی است.
در طی دهه گذشته، به جز ایام محدودیت‌های کرونا، همواره تعداد سفر‌های داخلی دارای تغییرات محسوسی بوده است. این تغییرات مثبت موجب افزایش تعداد سفر‌های داخلی شده، اما با پیامد‌های منفی نیز همراه بوده است. برای مثال با هجوم یکباره گردشگران و اشباع ظرفیت‌های خدماتی، گردشگران از خدمات با کیفیت محروم می‌شوند و در انتخاب دوباره همان مقصد دچار تردید خواهند شد. یا ایجاد شوک‌های حمل و نقل به استان‌ها، خصوصا استان‌های شمالی، و توقف روند معمول استفاده از خدمات شهری موجب ازدحام و کاهش کیفیت زندگی ساکنین محلی و گردشگران شده است. درحالی که تمایل خانوار به استفاده از حمل ونقل عمومی، به نسبت وسایل شخصی، بسیار پایین است. در بسیاری از زمان‌های سال با شروع تعطیلات عدم پاسخگویی زیرساخت حمل و نقل کشور به نیاز‌های سفر خانوار مشاهده می‌شود. در واقع زیرساخت‌ه
