ولایتی حامل چه پیامی برای پوتین بود؟

حسن بهشتی‌پور، کارشناس و تحلیلگر مسایل آسیای میانه و قفقاز در گفت وگو با دیپلماسی ایرانی به بررسی موافقت روسیه با عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای پرداخته است.

علی اکبر ولایتی مشاور امور بین الملل رهبر معظم انقلاب چهارشنبه گذشته به عنوان فرستاده ویژه رییس جمهوری اسلامی ایران به مسکو سفر کرد و در دیدار با ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه، پیام روحانی را تسلیم او کرد. حضور ولایتی در روسیه و دیدار با پوتین موجب گمانه زنی ها و اظهارنظرهای متفاوتی از سوی تحلیلگران و رسانه ها شد. برخی جایگاه ولایتی در نظام ایران را عامل اهمیت ویژه پیام می دانند. با این حال همه کارشناسان بر این عقیده اند مسایل مهمی میان ایران و روسیه به خصوص بعد از روی کار آمدن دولت روحانی به وجود آمده که هر سفری از سوی مقامات دو کشور حاوی پیام ویژه ای است. در این باره با حسن بهشتی پور، کارشناس و تحلیلگر مسایل آسیای میانه و قفقاز گفت وگو کردیم:

اهمیت سفر آقای ولایتی به روسیه و دیدار یک ساعت و نیمه با پوتین در چیست؟

آقای ولایتی هم مشاور بین الملل دفتر مقام معظم رهبری و رییس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام است. مجموعه این ویژگی ها موجب شد که او حاوی پیامی از سوی رییس جمهور ایران به همتای روس خود باشد. به طور حتم پیام مهمی بوده که آقای ولایتی آن را منتقل کرده است. این پیام شامل محورهایی از جمله مساله سوریه، پرونده هسته ای ایران، توسعه مناسبات اقتصادی ایران و روسیه، موشک های اس 300 و همچنین عضویت ایران در سازمان همکاری های شانگهای بوده است. اهمیت این سفر در جزییات پیام است که اطلاعی از آن در دست نیست.

علت موافقت ضمنی پوتین برای عضویت ایران در سازمان شانگهای چه بوده و چه عاملی موجب شد که روسیه موافق آن باشد؟

قرار است در اجلاس آینده سازمان همکاری های شانگهای عضویت چند کشور که درخواست داده بودند، مورد بررسی قرار گیرد. از این رو پوتین نظر شخصی خود را مبنی بر عضویت ایران اعلام و از آن استقبال کرد. اما طبق اساسنامه سازمان همکاری های شانگهای عضویت یک کشور باید به تصویب همه اعضای آن برسد. ضمن اینکه موضوع عضویت ایران در این سازمان در سال های گذشته نیز مطرح بود و با مخالفت برخی کشورها مواجه شد. نکته قابل توجه این است که عضویت در این سازمان نظامی- امنیتی و اقتصادی تعهداتی را برای ایران به وجود می آورد. در واقع ایران باید تعهدات شانگهای را بپذیرد و در مقابل اعضای این سازمان نیز تعهداتی نسبت به ایران دارند.

طبق قانون اساسی، عضویت ایران در سازمان های بین المللی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد، چراکه عضویت ایران در یک سازمان نظامی- امنیتی تبعاتی دارد. ایران پس از انقلاب اسلامی سعی بر این داشت که از پیمان های نظامی فاصله بگیرد. از این رو عضویت در شانگهای با این رویکرد در تناقض است. این در حالی است که کشورهای جهان به سمت همکاری های منطقه ای پیش می روند و مجبور هستند وارد همکاری های منطقه ای شوند. عضویت ایران در سازمان همکاری های شانگهای به نفع ماست زیرا در وهله اول پیوستگی سرزمینی وجود دارد و دیگر آنکه این سازمان منتقد سیاست های آمریکاست. بنابراین شاید از این منظر همکاری های جدیدی در سطح منطقه به ویژه از طریق سازمان شانگهای شکل بگیرد. با این وجود تعهداتی که ایران باید نسبت به این سازمان داشته باشد محل بحث خواهد بود، چون در حالیکه دو قدرت چین و روسیه رهبری این سازمان را بر عهده دارند، ایران باید در سایه رهبری آنها قرار گیرد. بنابراین باید بررسی شود آیا از این زاویه عضویت ایران به نفع ماست؟ این مسایل باید حل شود.

با توجه به سابقه روسیه و سیاست هایی که در مقابل ایران در پیش گرفته، از قبیل رای به قطعنامه تحریم ایران در شورای امنیت و خلف وعده برای تحویل موشک های اس300، آیا این کشور می تواند متحد قابل اعتمادی برای عضویت در سازمان همکاری های شانگهای باشد؟

کشورها در نهایت بر اساس منافع ملی خود عمل می کنند. همانطور که ایران در رابطه با سایر کشورها بر اساس منافع ملی خود عمل می کند. اگر همکاری با ایران در تضاد با منافع روسیه باشد، این کشور همکاری نمی کند. دوم اینکه در ایران حساسیت ویژه ای نسبت به روسیه وجود دارد. اساسا هیچ کشوری به اندازه روسیه در خصوص مسایل نظامی به ایران کمک نکرده است. فروش موشک ها و هواپیماهای نظامی به ایران در دوران جنگ توسط روسیه صورت گرفت. خودداری روسیه از تحویل موشک های اس 300 به ایران به دلیل تصویب قطعنامه 1929 در شورای امنیت بود که طبق آن دیمیتری مدودف رییس جمهوری وقت این کشور اعلام کرد به دلیل تحریم ایران نمی تواند این موشک ها را تحویل دهد، در حالی این موشک ها کاربرد دفاعی داشته و پدافندی هستند. این اقدام تنها یک بهانه بود.

رای مثبت روسیه به قعطنامه های تحریمی علیه ایران در شورای امنیت نه به خاطر توقف برنامه هسته ای ایران، بلکه به خاطر محدود کردن توان غنی سازی بوده است، زیرا روسیه نمی خواسته بزرگترین مشتری خود یعنی ایران را در خرید اورانیوم غنی شده از دست بدهد. با رفتار روسیه باید واقع بینانه برخورد کرد. روسیه در خصوص تحریم نفتی و بانکی ایران به گونه ای عمل کرد که آمریکا مجبور شد خارج از شورای امنیت عمل کند. از طرفی پس از آنکه ایران ذیل بند 41 فصل هفتم منشور ملل متحد تحریم شد، قرار بود که پرونده ایران را نیز همانند عراق ذیل بند 43 بررسی کنند که در این صورت بهانه برای حمله نظامی مهیا می شد که روسیه با آن مخالفت کرد. بنابراین نه می توان گفت روسیه به ایران خیانت کرده و نه می توان گفت در حمایت از ایران عمل کرده است.