نسخه چاپی
ارسال به دوستان
آيا پيمان سنتو جديدي شکل خواهد گرفت؟
ديپلماسي ايراني/گراهام فولر مي‌نويسد: چه اتفاقي افتاد که ترکيه از ائتلاف سعودي روي برگرداند؟ من به شخصه از حمايت اوليه آنکارا از کمپين رياض در يمن و انتقادات شديد اردوغان از نقش ايران در منطقه، شگفت‌زده شدم.
آيا کسي مفهوم «سنتو» در زمان جنگ سرد را به ياد دارد؟ اين پيمان شامل سه کشور ترکيه، ايران و پاکستان (بعضي اوقات هم افغانستان) مي شد که در مرز جنوبي اتحاد جماهير شوروي قرار داشتند. آنها از نظر غرب به عنوان سدي در برابر تجاوز بالقوه شوروي به سوي خاورميانه بودند. آيا ممکن است امروز هم شاهد به وجود آمدن بلوکي همانند «سنتو» باشيم؟ اما در زمان کنوني اين اتحاد عليه روسيه نخواهد بود. در مقابل اين سه کشور روابط گرم ژئوپوليتيکي با روسيه، چين و ديدگاه هاي ژئوپوليتيکي اوراسيا دارند.
بحران يمن مي تواند منجر به ايجاد چنين مسئله اي شود. اگر چنين باشد به نظر مي رسد ايران در حال تشکيل ائتلافي جديد در خاورميانه است. عربستان سعودي به صورت عمومي مشخص کرده است که هدف از تشکيل ائتلاف 10 کشور سني مبارزه با تهديد ايرانيان و شيعه در يمن بوده است و کشورهاي خليج فارس اخيراً در اين رابطه ضربه اي دريافت کردند: انصراف غيرمنتظره ترکيه و پاکستان به عنوان شرکاي فعال در کمپين نظامي سعودي ها در يمن، پس از آن که در ابتدا اعلام کرده بودند به آن مي پيوندند.
قابل ذکر است که ترکيه، ايران و پاکستان هر سه کشور هاي غيرعرب خاورميانه هستند. اما صحبت درباره سنتوي جديد در حقيقت درباره بلوک عرب و غيرعرب نيست. تفاوت ها بيشتر ايدئولوژيکي و ژئوپوليتيکي است. آنها چشم اندازهاي متفاوتي از نقشه ژئوپوليتيک خاورميانه در آينده دارند. سنتوي جديد مي تواند يک بلوک قدرت غيررسمي به وجود بياورد که چالشي براي جاه طلبي هاي منطقه اي رياض باشد.
سعودي ها از تهديدي به نام ايراني ها و شيعه در عراق، سوريه، لبنان، خليج فارس و هم اکنون يمن مي ترسند. رياض همچنين نگران رفع تحريم هاي ايالات متحده عليه ايران است که مي تواند منجر به افزايش نقش منطقه اي ايران شود. آنها ديگر به واشينگتن به عنوان يک نيروي ضد ايراني نگاه نمي کنند.
چه اتفاقي افتاد که ترکيه از ائتلاف سعودي روي برگرداند؟ من به شخصه از حمايت اوليه آنکارا از کمپين رياض در يمن و انتقادات شديد اردوغان از نقش ايران در منطقه، شگفت زده شدم. چرخش کوتاه مدت ترکيه به سوي رياض برخلاف سياست هاي بلند مدت ترکيه است. من در کتاب جديدم «ترکيه و بهار عربي» توضيح داده ام که آنکارا و رياض قطب هاي ايدئولوژيک متفاوتي را نمايندگي مي کنند: درباره قبيله گرايي، دموکراسي، جهاني شدن، سکولاريسم، چند فرهنگي، مدرنيته و اخوان المسلمين. آنها فقط در زمينه سرنگوني حکومت اسد با يکديگر اشتراک نظر دارند.
شايد بتوان تصميم اوليه اردوغان را مربوط به فرصت طلبي دانست. يعني زماني که هنوز نگراني اي درباره نيروي جديد عرب وجود نداشت. اردوغان در ديداري که اوايل آوريل از تهران داشت، از انتقادات عليه ايران و مشارکت در کمپين سعودي عليه يمن عقب نشيني کرد. ايران همچنان مهم ترين کشور در خاورميانه براي ترکيه، از لحاظ اقتصادي، انرژي و ژئوپوليتيکي است. همچنين آنکارا درباره اقليت علوي (شبه شيعه) خود هم آگاه است. چه مقدار نفوذ ايران در اين تغيير عقيده نقش داشته است؟
چنين تغيير دراماتيکي درباره پاکستان هم رخ داد. اسلام آباد در ابتدا ديدي مثبت به درخواست رياض از نيروهاي پاکستاني و حمايت نظامي از کميپن يمن داشت. اما نخست وزير شريف، برخلاف روابط نزديکي که با سعودي ها دارد، تصميم گرفت اين مسئله را به پارلمان ارجاع دهد، درحالي که مي دانست افکار عمومي پاکستان مخالف مداخله نيروهاي پاکستاني در منازعه يمن است. در همان زماني که اسلام آباد خواستار راه حل مذاکرات صلح آميز براي بحران يمن شد، محمدجواد ظريف، وزير خارجه ايران هم به پاکستان سفر کرده بود. نفوذ ايران در پاکستان چه قدر بوده است؟
شايد هنوز شاهد تشکيل بلوکي همانند سنتو نباشيم. اما ديدگاه هاي منطقي مشترکي ميان اين سه کشور بر سر موضوعات مختلف وجود دارد. اين قبيل بلوک هاي غيررسمي بسيار پيشرو تر و ميانه رو تر از ائتلاف سعودي ها است.
آيا کسي مفهوم «سنتو» در زمان جنگ سرد را به ياد دارد؟ اين پيمان شامل سه کشور ترکيه، ايران و پاکستان (بعضي اوقات هم افغانستان) مي شد که در مرز جنوبي اتحاد جماهير شوروي قرار داشتند. آنها از نظر غرب به عنوان سدي در برابر تجاوز بالقوه شوروي به سوي خاورميانه بودند. آيا ممکن است امروز هم شاهد به وجود آمدن بلوکي همانند «سنتو» باشيم؟ اما در زمان کنوني اين اتحاد عليه روسيه نخواهد بود. در مقابل اين سه کشور روابط گرم ژئوپوليتيکي با روسيه، چين و ديدگاه هاي ژئوپوليتيکي اوراسيا دارند.
بحران يمن مي تواند منجر به ايجاد چنين مسئله اي شود. اگر چنين باشد به نظر مي رسد ايران در حال تشکيل ائتلافي جديد در خاورميانه است. عربستان سعودي به صورت عمومي مشخص کرده است که هدف از تشکيل ائتلاف 10 کشور سني مبارزه با تهديد ايرانيان و شيعه در يمن بوده است و کشورهاي خليج فارس اخيراً در اين رابطه ضربه اي دريافت کردند: انصراف غيرمنتظره ترکيه و پاکستان به عنوان شرکاي فعال در کمپين نظامي سعودي ها در يمن، پس از آن که در ابتدا اعلام کرده بودند به آن مي پيوندند.
قابل ذکر است که ترکيه، ايران و پاکستان هر سه کشور هاي غيرعرب خاورميانه هستند. اما صحبت درباره سنتوي جديد در حقيقت درباره بلوک عرب و غيرعرب نيست. تفاوت ها بيشتر ايدئولوژيکي و ژئوپوليتيکي است. آنها چشم اندازهاي متفاوتي از نقشه ژئوپوليتيک خاورميانه در آينده دارند. سنتوي جديد مي تواند يک بلوک قدرت غيررسمي به وجود بياورد که چالشي براي جاه طلبي هاي منطقه اي رياض باشد.
سعودي ها از تهديدي به نام ايراني ها و شيعه در عراق، سوريه، لبنان، خليج فارس و هم اکنون يمن مي ترسند. رياض همچنين نگران رفع تحريم هاي ايالات متحده عليه ايران است که مي تواند منجر به افزايش نقش منطقه اي ايران شود. آنها ديگر به واشينگتن به عنوان يک نيروي ضد ايراني نگاه نمي کنند.
چه اتفاقي افتاد که ترکيه از ائتلاف سعودي روي برگرداند؟ من به شخصه از حمايت اوليه آنکارا از کمپين رياض در يمن و انتقادات شديد اردوغان از نقش ايران در منطقه، شگفت زده شدم. چرخش کوتاه مدت ترکيه به سوي رياض برخلاف سياست هاي بلند مدت ترکيه است. من در کتاب جديدم «ترکيه و بهار عربي» توضيح داده ام که آنکارا و رياض قطب هاي ايدئولوژيک متفاوتي را نمايندگي مي کنند: درباره قبيله گرايي، دموکراسي، جهاني شدن، سکولاريسم، چند فرهنگي، مدرنيته و اخوان المسلمين. آنها فقط در زمينه سرنگوني حکومت اسد با يکديگر اشتراک نظر دارند.
شايد بتوان تصميم اوليه اردوغان را مربوط به فرصت طلبي دانست. يعني زماني که هنوز نگراني اي درباره نيروي جديد عرب وجود نداشت. اردوغان در ديداري که اوايل آوريل از تهران داشت، از انتقادات عليه ايران و مشارکت در کمپين سعودي عليه يمن عقب نشيني کرد. ايران همچنان مهم ترين کشور در خاورميانه براي ترکيه، از لحاظ اقتصادي، انرژي و ژئوپوليتيکي است. همچنين آنکارا درباره اقليت علوي (شبه شيعه) خود هم آگاه است. چه مقدار نفوذ ايران در اين تغيير عقيده نقش داشته است؟
چنين تغيير دراماتيکي درباره پاکستان هم رخ داد. اسلام آباد در ابتدا ديدي مثبت به درخواست رياض از نيروهاي پاکستاني و حمايت نظامي از کميپن يمن داشت. اما نخست وزير شريف، برخلاف روابط نزديکي که با سعودي ها دارد، تصميم گرفت اين مسئله را به پارلمان ارجاع دهد، درحالي که مي دانست افکار عمومي پاکستان مخالف مداخله نيروهاي پاکستاني در منازعه يمن است. در همان زماني که اسلام آباد خواستار راه حل مذاکرات صلح آميز براي بحران يمن شد، محمدجواد ظريف، وزير خارجه ايران هم به پاکستان سفر کرده بود. نفوذ ايران در پاکستان چه قدر بوده است؟
شايد هنوز شاهد تشکيل بلوکي همانند سنتو نباشيم. اما ديدگاه هاي منطقي مشترکي ميان اين سه کشور بر سر موضوعات مختلف وجود دارد. اين قبيل بلوک هاي غيررسمي بسيار پيشرو تر و ميانه رو تر از ائتلاف سعودي ها است.
