نسخه چاپی
ارسال به دوستان
خشونت‌های سیاسی تاریخ سیاسی ۳۸ساله جمهوری اسلامی
مشهورترین ترورها و جلوه‌های خشونت در سیاست ایران؛ از ترور قرنی و مطهری تا قتل‌های‌زنجیره‌ای، کهریزک و حمله به علی مطهری
تاریخ سیاسی ۳۸ساله جمهوری اسلامی ایران شاهد بروز و ظهور خشونت‌های کوچک و بزرگ سیاسی بوده است؛ از ترورهای دهه ۶۰ تا ترور دانشمندان هسته‌ای در دهه ۸۰ تا حملات پراکنده به چهره‌ها و شخصیت‌های انقلاب و نظام. جلوه خشونت در سیاست ایران هم البته مانند هر جای دیگر فقط معطوف به قتل و ترور نبوده و در دوره‌هایی برهم‌زدن جلسات احزاب و اقلیت‌های سیاسی هم نمایانگر نوعی خشونت‌ورزی در نزاع بر سر قدرت سیاسی بوده است.
به گزارش تیک، «جلوه‌هایی که شرح همه و حتی بخشی از آنها در یک نوشتار نمی‌گنجد اما به صورت اجمالی مروری داشته‌ایم به برجسته‌ترین ترورها و سایر جلوه‌های خشونت در عرصه سیاسی ایران پس از انقلاب.
سوم اردیبهشت ۱۳۵۸ - ترور محمدولی قرنی
اولین قربانی ترور از میان مقام‌های رسمی جمهوری اسلامی، «تیمسار سپهبد سیدمحمدولی قرنی» است. او که نخستین رئیس ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران بود و البته خیلی زود هم از کار برکنار شد، چند ماه پس از انقلاب در سوم اردیبهشت ۵۸ به ضرب گلوله عوامل گروه فرقان در خانه‌اش ترور شد.
دوازدهم اردیبهشت ۱۳۵۸ - ترور مرتضی مطهری
بعد از ترور قرنی، نوبت به «آیت‌الله مرتضی مطهری» رسید. او شامگاه ۱۲ اردیبهشت ۱۳۵۸ پس از پایان جلس‌های در منزل یدالله سحابی به همراه گروهی از رجال سیاسی انقلابی در تاریکی شب و هنگام خروج از محل جلسه، هدف گلوله یکی از افراد گروه فرقان قرار گرفت و پس از انتقال به بیمارستان طرفه به شهادت رسید. قاتلان او سه نفر به نام‌های محمدعلی بصیری، حمید نیکنام و وفا قاضی‌زاده بودند.
چهارم خرداد ۱۳۵۸ - ترور اکبر هاشمی رفسنجانی
ترور نافرجام «اکبر هاشمی رفسنجانی» سومین ترور چهره‌های شاخص جمهوری اسلامی بود که در شب چهارم خرداد ۱۳۵۸ روی داد. اکبر هاشمی رفسنجانی در منزلش مورد اصابت گلوله قرار گرفت و از ناحیه کبد مجروح شد. شب حادثه دو نفر به منزل هاشمی رفسنجانی مراجعه کردند و گفتند حامل پیامی خصوصی برای او هستند. محافظان به آنان اجازه ورود دادند و... این ترور را هم اعضای گروه فرقان انجام دادند.
۳۰ خرداد ۱۳۶۰ - خشونت سازمانی در خیابان‌های شهر
۳۰ خرداد سال ۶۰ همزمان با آخرین روزهای بررسی طرح عدم کفایت سیاسی «ابوالحسن بنی‌صدر»، رئیس‌جمهور وقت، در مجلس، هواداران بنی‌صدر با سازماندهی منافقین تظاهرات مسلحانه‌ای در برخی شهرهای کشور شکل دادند. در همان روز منافقین با انتشار بیانیه‌ای ورود به فاز مبارزه مسلحانه با حکومت جمهوری اسلامی ایران را اعلام کردند. این تظاهرات‌ها در شهرهای مختلف کشور نظیر تهران، اصفهان، ارومیه، شیراز، اراک، اهواز، بندرعباس و... به راه افتاد. درگیری‌های تهران بیشتر در نقاط مرکزی شهر از جمله خیابان انقلاب، میدان فردوسی، میدان منیریه، خیابان طالقانی، خیابان ولیعصر و... روی داد. آن روزها کیهان نوشت فقط در درگیری‌های اطراف دانشگاه تهران حدود ۵۰ نفر کشته، ۲۰۰ نفر مجروح و هزار نفر دستگیر شدند.
ششم تیر ۱۳۶۰ - ترور آیت‌الله خامنه‌ای
در ضبط صوتی بزرگ که در زمان سخنرانی «آیت‌الله خامنه‌ای» در مسجد ابوذر تهران روی میز مقابل او قرار داشت، بمبی کار گذاشته شده بود؛ بمبی که البته در زمان انفجار کامل عمل نکرد. امام جمعه تهران و نماینده وقت رهبر انقلاب در شورای عالی دفاع از این سوءقصد جان به در برد ولی جراحات شدیدی بر او وارد شد. بر اساس اخبار منتشر شده در همان زمان (ششم تیر سال ۶۰) روزنامه کیهان در شماره فردای ترور نوشت: «داخل ضبط صوت نوشته شده بود: هدیه گروه فرقان».
یکم شهریور ۱۳۷۷ - ترور اسدالله لاجوردی
«اسدالله لاجوردی» در جریان رسیدگی به پرونده گروه فرقان از ۲۰ شهریور ۵۹ با نظر آیت‌الله بهشتی، دادستان انقلاب تهران شد. او از سال ۶۸ تا ۷۷ به سازمان زندان‌ها برگشت و در اول شهریور ۷۷ در محل کسب خود در بازار تهران و در حالی که هیچ سمت رسمی‌ای نداشت، به وسیله دو نفر از منافقین به نام‌های علی‌اکبر اکبری‌ده‌بالایی و علی‌اصغر غضنفرنژاد جلودار ترور شد. (خواهر لاجوردی نیز در اواخر بهمن ۹۲ به قتل رسید و جسد او در حوالی شهرستان دماوند پیدا شد. طبق گفته احمدرضا رادان، جانشین وقت فرمانده نیروی انتظامی، انگیزه این قتل غیرسیاسی بود.)
۱۳۵۸ تا ۱۳۶۱ - ترور شهدای محراب
از نیمه‌های سال ۵۸ تا میانه‌های سال ۶۱، پنج نفر از ائمه جمعه کشور به دست عواملی که اغلب آنها از منافقین بودند، ترور شدند. سیدمحمدعلی قاضی‌طباطبایی در شامگاه دهم آبان ۵۸، آیت‌الله مدنی در بیستم شهریور سال ۱۳۶۰، آیت‌الله دستغیب در بیستم آذر سال ۱۳۶۰، آیت‌الله اشرفی‌اصفهانی در روز ۲۲ رمضان سال ۶۰ و آیت‌الله صدوقی در یازدهم تیر ۱۳۶۱، در جریان این اقدامات تروریستی به شهادت رسیدند.
هفتم تیر ۱۳۶۰ - انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی
یک هفته بعد از شورش مسلحانه منافقین، انفجار در دفتر حزب جمهوری اسلامی منجر به شهادت ۷۵ نفر از اعضای این حزب شد. اجرای این عملیات را «محمدرضا کلاهی» از اعضای سازمان منافقین بر عهده داشت که خود از نیروهای خدماتی حزب به شمار می‌رفت. او پس از انفجار توانست فرار کند و بعد از آن راهی فرانسه شد.
۳۰ خرداد ۱۳۷۳ - بمب‌گذاری، حرم امام رضا(ع)
۳۰ خرداد ۷۳ و همزمان با روز عاشورا بمبی در حرم امام رضا (ع) و قسمت بالای سر ضریح منفجر شد. بر اثر شدت انفجار ۲۶ نفر شهید و بیش از ۳۰۰ نفر زخمی شدند. بعدها یک نشریه پاکستانی نوشت: یک جوان ۲۴ ساله پاکستانی به نام عبدالشکور که یکی از دستیاران نزدیک رمزی یوسف از اعضای القاعده بود، به انجام این بمب‌گذاری اعتراف کرده است.
هشتم شهریور ۱۳۶۰ - انفجار دفتر نخست‌وزیری
هشتم شهریور ۱۳۶۰ انفجاری در دفتر نخست‌وزیری ایران رخ داد. در این انفجار «محمدعلی رجایی»، رئیس‌جمهور و محمدجواد باهنر نخست‌وزیر (در اثر انفجار)، عبدالحسین دفتریان مدیرکل مالی - اداری نخست‌وزیری (در اثر خفگی در آسانسور) و هوشنگ وحید دستجردی (در اثر جراحات ناشی از سوختگی و سقوط در ۱۴ شهریور) و یک عابر در بیرون ساختمان شهید شدند. آنها برای شرکت در جلسه شورای امنیت کشور گرد هم آمده بودند که این حادثه رخ داد. خسرو تهرانی مسئول اطلاعات نخست‌وزیری و جمعی از فرماندهان ارشد نظامی، سرهنگ موسی نامجو، وزیر دفاع، یوسف کلاهدوز، مسئول سپاه پاسداران، تیمسار شرفخواه، معاون نیروی زمینی، سرهنگ اخیانی، معاون ژاندارمری و سرهنگ کتیبه، رئیس اداره دوم ارتش نیز در این نشست حضور داشتند که همگی با جراحاتی جان به در بردند. در آغاز چنین تصور شد مسعود کشمیری که آن زمان دبیر شورای عالی امنیت ملی بود نیز در این انفجار کشته شده و قطعاتی از اجساد دیگران به عنوان بازمانده جسد وی دفن شد اما پس از مدتی معلوم شد که او از مرتبطان با منافقین و عامل اصلی انفجار بوده و به خارج از ایران گریخته است.
۱۳۷۷ - قتل‌های زنجیره‌ای
در سال ۷۷ و هنگام به قتل رسیدن «داریوش فروهر»، «پروانه اسکندری» و «محمد مختاری» در دو ماه، موضوع قتل‌های زنجیره‌ای با انگیزه‌های سیاسی و عقیدتی، به عنوان یک بحران جدی مطرح شد. در این سال گروهی از مأموران وزارت اطلاعات به جرم ترور و قتل فعالان سیاسی و فرهنگی دستگیر شدند و «سعید» امامی که به عنوان یکی از متهمان طرح‌ریزی و اجرای این قتل‌ها بازداشت شده بود، در زندان اوین درگذشت. علت مرگ او خودکشی با استفاده از داروی نظافت اعلام شد.
هجدهم تیر ۱۳۷۸ - حمله به کوی دانشگاه تهران
روزنامه «سلام» به دلیل افشاگری درباره قتل‌های زنجیره‌ای روز ۱۸ تیر ۷۸ توقیف شد. شماری از دانشجویان دانشگاه تهران در کوی دانشگاه تجمعی در اعتراض به توقیف «سلام» برگزار کردند. در شب هجدهم تیر ۷۸ نیروهایی با لباس شخصی به کوی دانشگاه تهران حمله کردند. در این حمله براساس گزارش‌های مختلف یک نفر کشته شد. چشم یک دانشجوی پزشکی تخلیه شد و تعداد زیادی دانشجو زخمی شدند.
۱۳۸۱ - قتل‌های محفلی کرمان
در سال ۸۱ در کرمان شش نفر از اعضای محافل عقیدتی یکی از مراکز در کرمان به این نتیجه رسیده بودند که خودشان می‌توانند خاطیان را مجازات کنند و با این تفسیر پنج نفر را به قتل رساندند. حکم قصاص این افراد بارها تأیید و نقض و سرانجام با رضایت اولیای دم پرونده مختومه شد.
بیست‌ویکم فرودین ۱۳۷۸ - ترور صیاد شیرازی
سال ۷۸ هم با ترور شروع شد و هم با ترور پایان یافت. «علی صیاد شیرازی»، از فرماندهان ارتش بامداد ۲۱ فرودین ۷۸ از سوی عوامل مسلح منافقین در پوشش رفتگر مقابل در منزل مسکونی‌اش واقع در تهران ترور شد. سرلشکر رحیم‌صفوی، فرمانده وقت سپاه پاسداران، در حاشیه مراسم یازدهمین سالگرد ترور گفت: «عملیات تلافی‌جویانه سپاه پاسداران در همان سال اول ترور با شلیک بیش از هزار گلوله توپ و موشک به مقرهای منافقین در داخل خاک عراق انجام شد.»
رحیم‌صفوی تصریح کرد: «بدون شک دستور ترور صیاد شیرازی از یک رده بالاتر به منافقین داده شد و شخص صدام این دستور را به منافقین داد.»
بیست‌ودوم اسفند ۱۳۷۸ - ترور سعید حجاریان
روزهای آخر سال ۷۸ (۲۲ اسفند) بود که «سعید حجاریان»، رئیس وقت شورای شهر تهران که از او به عنوان تئوریسین جریان اصلاحات یاد می‌شد، در مقابل ساختمان شورای شهر ترور شد. ضارب او، «سعید عسگر»، پس از این ترور محاکمه و به ۱۵ سال زندان محکوم شد. حجاریان از این ترور که با شلیک از فاصله نزدیک به گردن او انجام شده بود، جان به در برد اما دچار ضایعه نخاعی و معلولیت همیشگی شد. تصمیم‌گیری محفلی در جلسات چند نفره عامل این ترور بود.
دوازدهم دی ۱۳۹۴ - حمله تندروها به سفارت عربستان
دوازدهم دی سال ۹۴ در پی اعدام «آیت‌الله شیخ نمر» از سوی دولت عربستان بار دیگر جلوه‌هایی از خشونت خیابانی در ایران نمایان شد. معترضان به اعدام شیخ نمر در مشهد پرچم عربستان را از ساختمان کنسولگری این کشور پایین کشیده و برخی از معترضان موادی آتش‌زا به ساختمان کنسولگری عربستان پرتاب کردند. در تهران نیز از ساعت ۲۲ شب تجمع در برابر سفارت انجام شد که تعدادی از تجمع‌کنندگان وارد ساختمان سفارت شدند، پرچم عربستان را به زیر کشیدند و برخی نیز قسمتی از بنای داخلی سفارت را آتش زدند. برخی از بازداشت‌شدگان این حمله خودسرانه، در دادگاهی که به تازگی برگزار شد، از تجمع خود در مقابل سفارت عربستان دفاع کردند. برخی به انتقاد از وزارت خارجه پرداختند و برخی هم نیروی انتظامی را مقصر دانستند.
ششم مرداد ۱۳۸۸ - بازداشتگاه کهریزک
تابستان ۸۸ گروهی از دستگیرشدگان حوادث آن روزها به بازداشتگاه کهریزک منتقل شدند. ششم مرداد همان سال با خبر کشته شدن «محسن روح‌الامینی» در بازداشتگاه کهریزک، وجود این بازداشتگاه و اتفاقاتش خبری شد و مقام معظم رهبری دستور بستن آن را صادر کرد. یک سال بعد دادگاهی برای پرونده این بازداشتگاه در سازمان قضائی نیروهای مسلح ایران و با جلساتی غیرعلنی تشکیل شد.
۱۲ نفر از رده‌های مختلف نظامی مانند سرتیپ و سرهنگ از متهمان در این دادگاه بودند. یک سال بعد از آن حکم دادگاه مبنی بر قصاص دو متهم، حبس، پرداخت دیه و جزای نقدی، انفصال موقت از خدمت و تحمل شلاق برای ۹ نفر دیگر از متهمان صادر شد که محکومان قصاص با رضایت اولیای دم نجات یافتند. مادر یکی از کشته شدگان خواستار محاکمه آمران این حادثه شد و سعید مرتضوی، دادستان وقت، به همراه دو نفر از معاونانش به عنوان آمران این حادثه محاکمه و به انفصال دائم از مشاغل قضائی محکوم شد.
نوزدهم اسفند ۱۳۹۳ - حمله به علی مطهری، شیراز
در سال‌های اخیر عرصه سیاست از رفتارهای تند و خشونت‌آمیز، بی‌بهره نبوده است. در یکی از بارزترین جلوه‌های این نوع رفتارها، اسفندماه سال ۹۳ حین سفر «علی مطهری» به شیراز که به دعوت انجمن فرهنگ و سیاست دانشجویان دانشگاه شیراز و برای سخنرانی در دانشگاه انجام شد، گروهی از موتورسواران ناشناس، پس از خروجش از فرودگاه به خودروی او حمله کردند و پس از پرتاب اشیا و سنگ و آجر به سمت او و خسارت زدن به تاکسی حامل مطهری، کلانتری‌ای را که او در آن حضور داشت، برای چند ساعت محاصره کردند. در جریان محاکمه عوامل این حمله، انتساب آنها به یک نهاد نظامی و هدایت آنها از سوی برخی از افراد داخل آن نهاد مطرح شد و مطهری نیز خواستار محاکمه آمران این حمله در دادگاه نظامی شد. این درخواست در دادسرای نظامی در حال رسیدگی است.
۱۳۸۷ - ترور دانشمندان هسته‌ای ایران
تعدادی از دانشمندان هسته‌ای ایران (اردشیر حسین‌پور، مسعود علی‌محمدی، مصطفی احمدی‌روشن، مجید شهریاری، داریوش رضایی‌نژاد، فریدون عباسی‌دوانی و رضا قشقایی) در سال‌های ۸۷ به بعد ترور شدند. اسرائیل از سوی بسیاری از منابع به عنوان عامل ترور آنان اعلام شد. در بهمن ۹۰ یک مقام آمریکایی که هویتش افشا نشد، به «ان‌بی‌سی‌نیوز» گفت: ترور دانشمندان هسته‌ای ایران از سوی سازمان مجاهدین خلق (منافقین) و با حمایت مالی، آموزشی و تسلیحاتی سرویس اطلاعاتی اسرائیل انجام شده است. او گفت دولت آمریکا از عملیات ترور مطلع است اما نقشی در آن ندارد.»
منبع: دوهفته‌نامه جامعه پویا
