دست درازی درمان به جیب مردم

سازمان بهداشت جهانی می گوید، «اگر مجموع پرداخت های مستقیم از جیب خانوار برای سلامت برابر یا بیش از 40 درصد از ظرفیت پرداخت خانوار باشد، مخارج کمرشکن سلامت رخ داده است.»

بنابر آمار رسمی، میانگین شاخص سهم پرداخت های مستقیم از جیب بیماران از کل هزینه های سلامت طی سال های ۱۳۹۸-۱۳۹۰، برابر 42.2 درصد و در سال 1398 نیز 37.42 درصد بوده است که با هدف مندرج در برنامه ششم توسعه مبنی بر کاهش این شاخص تا ۲۵درصد فاصله دارد.

ناکام در کاهش هزینه های درمان

طی یک دهه اخیر و با وجود طرح های متعدد وزارت بهداشت در خصوص کاهش هزینه های درمان و با توجه به آن چه امروز، مردم بابت درمان از جیبشان هزینه می کنند، آیا سیاست ها و برنامه های وزارت بهداشت در کاهش هزینه ها به گونه ای که بر دوش مردم سنگینی نکند، پروژه ای موفق بوده است؟ برای یافتن پاسخ این پرسش به اظهارنظر 5 روز قبل مرکز پژوهش های مجلس مراجعه می کنیم که این طور می گوید: «با وجود تدوین قوانین و مقررات مختلف در کشور طی دهه های اخیر جهت حفاظت مالی از خانوارها، کاهش مواجهه با هزینه های کمرشکن سلامت آن گونه که قوانین تاکید کرده اند، محقق نشده است.»

برنامه ششم چه گفت؟

مرکز پژوهش ها می گوید، مواجهه خانواده ها با مخارج کمرشکن سلامت بر اساس شاخص ظرفیت پرداخت خانوار، از 37.2 درصد در سال 1395 با طی یک روند نوسانی به 42.2 درسد در سال 1400 افزایش یافته است که این میزان با هدف تعیین شده در برنامه ششم توسعه که یک درصد تعیین شده بود، فاصله دارد. 

شاخص میزان پرداخت از جیب

برای فهم بیشتر از اعداد و ارقامی که ما می توانیم درباره هزینه های درمان و میزان پرداختی آن از جیب مردم دریابیم، این را هم باید بدانیم که برنامه ششم توسعه، شاخص 25 درصد را برای سهم پرداخت های مستقیم از جیب مردم تعیین کرده بود. اما آیا این رقم محقق شد؟

پاسخ، خیر است چون بررسی های آماری می گوید: هزینه های سلامت طی سال های 1390 تا1398 برابر 42.2 درصد و در سال 1398، 37.42 بوده است که با هدف گذاری برنامه ششم توسعه که 25درصد ترسیم شده بود، فاصله دارد.اگر بخواهیم به آمار مرکز آمار هم سرک بکشیم، این مرکز می گوید، سهم بهداشت و درمان از سبد هزینه خانوار شهری در سال1401 حدود 9.1درصد است که بعد از هزینه‌های بخش مسکن و سوخت و هزینه‌های خوراکی و دخانی در رتبه سوم قرار دارد.

میانگین جهانی 18 و توسعه یافته ها 13 درصد

در این میان خوب است، بدانیم که موضوع سلامت در بسیاری از کشورهای جهان، در شمار مسائلی است که دولت ها به طور جدی به آن ورود می کنند. بر اساس داده های حساب های ملی سلامت ایران، 37.4 درصد مخارج سلامت کشور در سال 98 به صورت پرداخت از جیب تامین شده است. این در حالی است که میانگین این شاخص در سال 2019 میلادی در سراسر دنیا 18 درصد و در کشورهای با درآمد بالا 13.6 درصد، کشورهای درآمد متوسط 35 درصد و جوامع با درآمد پایین 44.7 درصد بوده است.

ما برای یافتن بخشی از پرسش هایمان درباره سهم پرداختی مردم برای سلامت، به سراغ دکتر آرش انیسیان مدیرکل برنامه ریزی اقتصاد سلامت سازمان نظام پزشکی می رویم. او به عدد و رقم های دیگر و از زاویه متفاوتی به موضوع نگاه می کند: به زبان ساده، اگر هر خانواده به طور سرانه برای هر عضو خود ماهانه بیش از 200 هزار تومان برای درمان هزینه کند، این هزینه، هزینه کمرشکن تلقی می شود. در واقع شاخص هزینه های زندگی در حال حاضر به گونه ای است که اگر خانواده بیش از این مقدار هزینه کند، معیشت خانوار دچار مشکل می شود.

دکتر انیسیان ادامه می دهد: در حال حاضر حدود80 درصد خدمات سرپایی در بخش خصوصی انجام می شود و واقعیت این است که یک فرد همین حالا در مراجعه باید بیش از 75 درصد پول را مستقیم از جیب پرداخت کند. در بخش دولتی است که بیمار سهم کمتری یعنی حدود 30 درصد را از جیب پرداخت می کند. به این مسئله هم باید توجه کنیم که وقتی بیمار می خواهد دارو تهیه کند، بخشی از داروها سهم دارویار دارد اما وقتی فرد بخواهد دارو را در شرایط کمبود دارو تهیه کند باید هزینه بیشتری پرداخت کند یا خیلی جاها که داروی مد نظر فاقد پوشش دارویی است، باید هزینه بیشتری برای تهیه آن پرداخت شود.

انیسیان درباره سایر بخش ها هم می گوید: در هزینه های بستری حدود 20 درصد از سهم پرداختی بیماران در بخش خصوصی انجام می شود که اگر عمل جراحی نیاز به تجهیزات ویژه ای داشته باشد همچون عمل های جراحی لاپاراسکوپی یا ایمپلنت های ارتوپدی و جراحی اعضا که بیمار مجبور است رقم های مستقیم بالایی را پرداخت کند ما به این هزینه ها و موارد می گوییم؛ بخش هزینه های خاکستری درمان که در هیچ کدام از محاسبات بخش های مسئول و بررسی های مرکز پژوهش های مجلس دیده و محاسبه نمی شود.

آسیب فریز کردن تعرفه ها

انیسیان به آسیب ثابت نگه داشتن تعرفه ها هم اشاره می کند و می گوید: وقتی دولت، تعرفه های پزشکی را ثابت نگه می دارد، 5 تا 10 درصد پزشکان هزینه های فراوانی را از بیمار دریافت می کنند که تخلف است و البته دیگر قابل مدیریت نیست. این نیز همان هزینه های خاکستری است که برای مراکزی همچون مرکز پژوهش ها قابل رصد نیست.  

  از دکتر انیسیان درباره پیشنهاد افزایش 46 درصدی تعرفه های پزشکی برای 1403 می پرسم که با این تصمیم آیا مردم هزینه بیشتری باید پرداخت کنند؟

پاسخ انیسیان این است که «به ظاهر بله اما در واقع این گونه نیست، چون سهم بیمه ها از این پرداخت بخش خاکستری هزینه ها افزایش می یابد. الان بیمه ها از پرداخت بخش خاکستری شانه خالی می کنند و عملا به این دلیل که این هزینه ها غیرقانونی است، هیچ پرداختی نمی کنند. او این موضوع را این طور تفسیر می کند: دولت به قیمت پرداخت بیشتر از جیب مردم و افزایش سوبسید سهم پزشک ومراکز درمانی، وانمود می کند که من سهم خدمات درمان را افزایش ندادم اما واقعیت این است که خدمات سلامت، دارای یک بهای تمام شده ای است که اگر این بها پرداخت نشود، این سلامت مردم است که آسیب می بیند و به خطر می افتد.از وی راهکار این چالش و کاهش سهم پرداختی مردم را جویا می شوم که او تاکید می کند: دولت باید به سلامت مردم اهمیت بدهد و سهم خودش را برای حوزه سلامت به تمام و کمال پرداخت کند. دولت باید بداند که با فریز کردن تعرفه های پزشکی، سطح کیفیت در دولتی ها کاهش می یابد و در بخش خصوصی هم تخلف ها زیاد می شود. هنوز برخی از مسئولان درک نکرده اند که اقتصاد را با فرمان و دستور نمی توان مدیریت کرد./ خراسان