نسخه چاپی
ارسال به دوستان
رسانه‌های مهم جهان از مذاکرات ایران و آمریکا در عمان چه نوشتند؟
در این گزارش قسمت‌های برگزیده‌ای از مطالب خبری و تحلیل‌های نشریات معتبر جهان را درباره مذاکرات هسته‌ای روز شنبه جمع آوری کرده‌ایم.
گفت‌و‌گو‌های مقدماتی میان مقامات آمریکایی و ایرانی در عمان درباره برنامه هسته‌ای تهران، روز شنبه با دست دادن دو طرف پایان یافت و هر دو جانب آن را سازنده توصیف کردند. به گفته مقامات، دور بعدی این مذاکرات هفته آینده آغاز خواهد شد و ممکن است به نخستین مذاکره رو در روی رسمی میان دو کشور منجر شود.
ترامپ بار‌ها درباره ایران لحنی تند داشته، اما تمایل دارد امتیاز یک توافق را در کارنامه خود ثبت کند. ایران نیز مدعی است دو شرط اصلی‌اش، یعنی تمرکز صرف بر برنامهٔ هسته‌ای و عدم اشاره به برچیده‌شدن کامل تأسیسات یا سیاست منطقه‌ای، رعایت شده است.
یک مقام بلندپایه آمریکایی گفت تمرکز دور نخست بر حفظ کانال گفت‌و‌گو و جلوگیری از قطع ارتباط بوده است. ویتکاف ایران را الزام نکرد که به‌طور کامل از غنی‌سازی دست بکشد؛ بلکه بر عدم تبدیل اورانیوم موجود به سلاح هسته‌ای تأکید کرد.
ویتکاف که به‌علت دوستی دیرینه با ترامپ از اعتماد او برخوردار است، با عباس عراقچی دیدار داشت. در این مذاکرات، وزیر خارجه آمریکا (مارکو روبیو) حضور نداشت.
مذاکره در اتاق‌های مجزا با واسطه‌گری عمان انجام گرفت و در پایان، ویتکاف و عراقچی لحظاتی با هم دیدار کردند. عراقچی گفت که در مذاکرات برخورد تندی وجود نداشت و هر دو طرف متعهد بودند به توافقی مطلوب برسند. ایران هشدار داده بود که در صورت طرح برچیده‌شدن کامل برنامه هسته‌ای، مذاکرات را ترک خواهد کرد.
ترامپ خواهان توافقی است که هم توان چانه‌زنی دیپلماتیک او را نشان دهد و هم مانع تشدید تنش ایران و اسرائیل شود. به‌گفته مقامات ایرانی، «درک اولیه» می‌تواند آغازگر مسیری برای گفت‌و‌گو‌های جامع‌تر باشد.
برخی اعضای تیم امنیت ملی ترامپ در مورد محدوده این توافق اختلاف‌نظر دارند؛ بعضی خواهان محدودسازی صرفا «تسلیحاتی» هستند، برخی دیگر بر تعطیلی کل برنامه هسته‌ای اصرار دارند.
دولت ترامپ همچنین به‌شدت نگران سرعت پیشرفت ایران در غنی‌سازی اورانیوم است. اسرائیل هم هشدار داده تنها روش بازدارنده را حمله نظامی می‌داند. در عین حال، آمریکا حضور نظامی خود را در منطقه افزایش داده، اما ترامپ نمی‌خواهد جنگ تازه‌ای آغاز کند.
علی واعظ، مدیر بخش ایران در گروه بین‌المللی بحران، می‌گوید اگر آمریکا واقعاً بر برچیده‌شدن کامل تأسیسات پافشاری می‌کرد، مذاکرات از ابتدا فرو می‌پاشید.
فایننشال تایمز:
«استیو ویتکاف، نماینده آمریکا، برای مذاکراتی درباره برنامه هسته‌ای ایران، به عمان سفر کرده است؛ در حالی که دولت ترامپ تهدید می‌کند اگر تهران سرعت پیشرفت هسته‌ای را کاهش ندهد، اقدام نظامی ممکن است.
اختلافات عمیق و بی‌اعتمادی شدید، روند را دشوار کرده است. آیت‌الله خامنه‌ای برچیدن کامل غنی‌سازی را خط قرمز اعلام کرده و ایران باوجود فشار تحریم‌ها، تسلیم را نپذیرفته است.
ترامپ روز چهارشنبه گفت: “اگر لازم باشد به سراغ گزینهٔ نظامی خواهیم رفت. ”، اما برخی تحلیل‌گران معتقدند توافقی نظیر برجام می‌تواند ایران را وادار کند سطح غنی‌سازی را محدود کند.
برخی دیپلمات‌ها می‌گویند حتی دربارهٔ شکل مذاکرات (مستقیم یا غیرمستقیم) هم توافق قطعی نشده است. دان شاپیرو، دیپلمات ارشد سابق آمریکا، می‌گوید توافقی که مانع کامل دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای در آینده باشد، دشوار است.
در چارچوب برجام ۲۰۱۵، ایران مجاز بود تا سطح ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی کند و ذخایر اورانیوم را به ۳۰۰ کیلوگرم محدود نگه دارد. اما پس از خروج آمریکا از توافق در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ و بازگشت تحریم‌ها، ایران سطح غنی‌سازی را تا مرز ۶۰ درصد بالا برده است.
بسیاری از تحلیل‌گران هشدار می‌دهند اگر ایران به‌سرعت نشان ندهد که فعالیت‌هایش را مهار می‌کند، خطر حمله نظامی آمریکا یا اسرائیل بالا می‌رود.
دیپلمات‌ها می‌گویند اگر ترامپ بخواهد مسیر گفت‌و‌گو را هموار کند، شاید ۶ میلیارد دلار از دارایی‌های بلوکه‌شده ایران را آزاد کند. اما ممکن است این اقدام با سبک مذاکره «فشار حداکثری» او سازگار نباشد. ایران نیز احتمالا مذاکرات را طولانی خواهد کرد تا فشار را کاهش دهد.
گاردین:
ایران پیش‌تر شرط گذاشته بود که تا وقتی تحریم‌ها برقرار است، مذاکره مستقیم نخواهد داشت. اما مهم‌ترین دغدغه ایران این است که ویتکاف خواهان تعطیلی مطلق غنی‌سازی نشود و مباحث منطقه‌ای و موشکی در این دور مطرح نگردد.
ویتکاف سناریویی شبیه توافق ۲۰۱۵ ترسیم کرده که در آن سطح غنی‌سازی محدود و تحت نظارت آژانس باشد. اما ایران اکنون حجم بالایی اورانیوم ۶۰ درصد در اختیار دارد و خلاص‌شدن از آن چالش جدی خواهد بود.
منابع نزدیک به مذاکره می‌گویند دور بعدی احتمالا با همین الگو (اتاق‌های جداگانه و میانجی‌گری عمان) ادامه می‌یابد. اگر آمریکا برخی تحریم‌ها را لغو کند یا ایران تعلیق بخشی از فعالیت‌ها را بپذیرد، شاید مذاکرهٔ مستقیم رخ دهد.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، خواهان نابودی کامل تأسیسات هسته‌ای ایران و تهدید به اقدام نظامی است. کارشناسانی نظیر سینا طوسی می‌گویند احتمالاً فرمولی روی میز است که در آن ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا نکند و درعین‌حال، بخشی از تحریم‌ها لغو شود.
نیویورک تایمز (دومین گزارش):
الیوت آبرامز (نماینده ویژه ترامپ در امور ایران در دوره اول) می‌گوید ایران و آمریکا می‌توانند مذاکرات را طولانی کنند و اسرائیل را در بلاتکلیفی نگه دارند. اگر توافقی حاصل شود، احتمالاً فراتر از تعهدات برجام ۲۰۱۵ نخواهد بود؛ موضوعی که موجب نارضایتی اسرائیل خواهد شد و شاید برای ترامپ هم کافی نباشد، زیرا او خواهان محدودیت‌های موشکی ایران و نیرو‌های نیابتی‌اش است.
آبرامز پیش‌بینی می‌کند که اسرائیل ممکن است در نهایت حملهٔ نظامی به ایران را آغاز کند، درحالی‌که ترامپ نیرو‌های زیادی در منطقه مستقر کرده، اما نمی‌خواهد وارد جنگ جدیدی شود. به گفتهٔ ترامپ، اگر پای نیروی نظامی وسط بیاید، اسرائیل فرماندهی اوضاع را برعهده خواهد داشت. عراقچی هم هشدار داده ایران دیپلماسی را ترجیح می‌دهد، اما تسلیم نمی‌شود.
ای. بی. سی نیوز:
وقتی صحبت از درک استراتژی دولت ترامپ می‌شود، شکل و قالب مذاکرات ممکن است به اندازه‌ی اصل برگزاری آنها اهمیت نداشته باشد. دورین هورشیک، پژوهشگر پروژه‌ی مسائل هسته‌ای در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، و بیلی شیف، هماهنگ‌کننده برنامه و دستیار پژوهشی این پروژه، استدلال می‌کنند که رویکرد رئیس‌جمهور در قبال ایران دچار تحول شده است. آنها می‌گویند: «استراتژی ایران در دولت ترامپ از رویکردی در دوره‌ی اول ریاست‌جمهوری که بر فشار حداکثری اقتصادی متمرکز بود، به استراتژی‌ای در دوره دوم تغییر یافته که ترکیبی از دیپلماسی، تهدید نظامی و تحریم‌هاست.» به گفته‌ی آنها، نقشه‌ی فعلی بر «تماس‌های دیپلماتیک، نمایش قدرت نظامی و فشار اقتصادی مستمر» استوار است.
هورشیک می‌گوید: «با وجود لفاظی‌های تند و نمایش قدرت نظامی، ترامپ نمی‌تواند وارد یک جنگ بزرگ دیگر در خاورمیانه شود. او مدت‌هاست که خود را به عنوان نامزدی معرفی کرده که وعده‌ی بازگرداندن نیرو‌های آمریکایی به خانه را می‌دهد _ نه گرفتار شدن در جنگی تازه.»
در همین حال، تریتا پارسی خاطرنشان می‌کند که ایران با چشم‌اندازی اقتصادی روبه‌وخامت مواجه است. تهران که از قبل تحت فشار تحریم‌های گسترده‌ی ایالات متحده قرار دارد، باید با «مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌ها» در توافق برجام نیز مقابله کند — نوعی ترمز اضطراری در دل توافق که اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، تحریم‌های سازمان ملل به‌طور خودکار بازگردند. کشور‌های اروپایی باقی‌مانده در توافق برجام تا ۱۸ اکتبر فرصت دارند که این مکانیسم را فعال کنند و به نظر می‌رسد که هر روز به این اقدام بیشتر تمایل پیدا می‌کنند.
اما با توجه به سرعت بالای ایران در رسیدن به آستانه‌ی گریز هسته‌ای، آمریکا — و دیگر کشور‌هایی که نمی‌خواهند تهران مسلح به سلاح هسته‌ای شود — نیز تحت فشار قرار دارند. تاکنون هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که رژیم ایران دستور حرکت به مرحله‌ی بعدی در مسیر تولید سلاح هسته‌ای را صادر کرده باشد، اما بسیاری از مقام‌های آمریکایی بر این باورند که ایران تحت فشار روزافزون تندروهاست، به‌ویژه به‌خاطر درک تهدید‌های امنیتی و ناآرامی‌های گسترده در خاورمیانه.
با وجود تمایل دولت ترامپ به گفت‌و‌گو و فشار‌های اقتصادی که رژیم ایران را تحت فشار گذاشته، به گفته‌ی دانیل بی. شاپیرو، سفیر پیشین آمریکا در اسرائیل و عضو برجسته‌ی ابتکار امنیت خاورمیانه اسکوکرافت در شورای آتلانتیک، مذاکره‌کنندگان ممکن است در طراحی توافقی که همه‌ی طرف‌ها را راضی کند، دچار مشکل شوند. شاپیرو که پیش‌تر معاون وزیر دفاع در امور خاورمیانه و مشاور ارشد در دفتر امور خاورنزدیک وزارت خارجه بوده، می‌گوید: «اگر و زمانی که مذاکرات جدی شود، دو طرف با شکاف‌های عمده‌ای مواجه خواهند شد.»
شاپیرو می‌گوید ترامپ، درست مانند دولت بایدن، به دنبال توافقی قوی‌تر از برجام است. او می‌افزاید: «اهداف او شامل نابودی کامل برنامه‌ی هسته‌ای تهران است.» به گفته‌ی شاپیرو، «با توجه به رفتار‌های ایران در دورهای پیشین مذاکرات، هیچ دلیلی وجود ندارد که باور کنیم تهران با چنین شروطی موافقت کند.»
حتی اگر ایران تسلیم شود، شاپیرو استدلال می‌کند که تهران احتمالاً در ازای آن انتظار لغو گسترده‌ی تحریم‌ها را دارد _ چیزی که کنگره به احتمال زیاد با آن موافقت نخواهد کرد.
ترامپ اعلام کرده که اگر توافقی حاصل نشود، گزینه‌ی بعدی اقدام نظامی مشترک با اسرائیل علیه ایران است. او روز چهارشنبه گفت: «اگر لازم باشد، وارد اقدام نظامی می‌شویم. اسرائیل قطعاً در آن مشارکت خواهد داشت. آنها رهبری آن را به عهده خواهند داشت.»
شاپیرو هشدار داد: «او و تیمش به خوبی می‌دانند که در مدت‌زمانی نسبتاً کوتاه، به نقطه‌ای خواهند رسید که باید درباره‌ی انجام حمله‌ی نظامی تصمیم بگیرند. ممکن است زمان، ضرورت و فرصت هیچ‌گاه به این اندازه قانع‌کننده نباشد.»
آسوشیتد پرس:
تلویزیون دولتی ایران خبر داد که ایران و آمریکا هفته آینده مذاکرات بیشتری خواهند داشت. این نخستین دور گفت‌وگوی رسمی از زمان بازگشت ترامپ به کاخ سفید بود.
رسانه‌های ایران اعلام کردند که استیو ویتکوف و عباس عراقچی برای نخستین بار از زمان دولت اوباما به‌شکل مختصر رو در رو صحبت کرده‌اند.
به گفته عراقچی، هر دو طرف علاقه‌ای به «مذاکرات فرسایشی» ندارند و هدف‌شان رسیدن به توافق در کوتاه‌ترین زمان ممکن است؛ هرچند این کار آسان نخواهد بود.
ویتکوف پیش‌تر به وال استریت ژورنال گفته بود موضع آمریکا «نابودی کامل برنامه ایران» است، اگرچه ممکن است در حاشیه، مسیر‌هایی برای مصالحه بررسی شود.
واشینگتن پست:
«رابرت آینهورن»، از مقامات پیشین منع‌گسترش سلاح‌های هسته‌ای در وزارت خارجه آمریکا، گفته: «دولت ترامپ در موقعیت خوبی است تا توافقی قدرتمند مذاکره کند؛ توافقی که به‌طرز قابل راستی‌آزمایی مانع دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای برای دورهای طولانی شود. اما نباید دست بالا را در حد افراط بازی کند.»
مقامات ایرانی می‌گویند می‌خواهند تحریم‌های اقتصادی کاهش پیدا کند و روابط تجاری با جهان احیا شود. اما هشدار داده‌اند که هرگونه اقدام نظامی آمریکا باعث خواهد شد ایران همکاری با بازرسان بین‌المللی را متوقف کند و مواد هسته‌ای را به مکان‌های مخفی منتقل نماید.
مقامات آمریکایی می‌گویند ایران ظرف چند ماه می‌تواند نوعی سلاح هسته‌ای تولید کند. اما کارشناسان اطلاعاتی آمریکا ماه گذشته به کنگره اعلام کردند که آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، هنوز تصمیمی برای ساخت بمب نگرفته است. ایران برای این کار به برنامه غنی‌سازی برای تولید مواد شکافت‌پذیر نیاز دارد که پیش‌تر آن را توسعه داده است. همچنین باید بتواند با استفاده از آن مواد، کلاهکی بسازد که فرایندی فنی و پیچیده است.
ایران تنها کشوری است که سلاح هسته‌ای در اختیار ندارد، اما اورانیوم را تا غنای ۶۰ درصد تولید می‌کند؛ سطحی که می‌تواند به‌آسانی به درجه تسلیحاتی مورد نیاز برای ساخت بمب هسته‌ای تبدیل شود. «مایک والتز»، مشاور امنیت ملی ترامپ، گفته است که هیچ چیزی کمتر از «برچیدن کامل» برنامه هسته‌ای ایران و همچنین برنامه جداگانه‌اش برای ساخت موشک‌های قادر به حمل کلاهک هسته‌ای، ترامپ را راضی نخواهد کرد.
والتز ماه گذشته در برنامه «فیس دِ نِیشن» شبکه سی‌بی‌اس گفت: «ایران باید برنامه‌اش را به‌شکلی کنار بگذارد که تمام جهان آن را ببیند. این یعنی غنی‌سازی، یعنی تلاش برای تسلیحاتی کردن، و یعنی برنامه موشک‌های راهبردی‌اش... برنامه‌ات را کنار بگذار وگرنه عواقبی در پی خواهد داشت.»
دِ وییک:
سه دلیل برای این که که ایران معتقد است در مذاکرات با ایالات متحده دست برتر را دارد:
ایران و ایالات متحده توافق کرده‌اند که در هفته‌های آینده به مذاکرات ادامه دهند. در حالی که نمایندگان ایالات متحده و ایران دور اول مذاکرات غیرمستقیم هسته‌ای در عمان را سازنده ارزیابی می‌کنند، ایران ادعا می‌کند که تهران در این مذاکرات نسبت به ایالات متحده برتری واضحی دارد، آمریکایی‌ها نیز تلاش می‌کنند خلاف این موضوع را نشان دهند.
بر اساس گزارشی که در خبرگزاری مهر، یک خبرگزاری نیمه‌رسمی دولت ایران منتشر شده، تهران در این مذاکرات برتری دارد. برتری ایران در سه حوزه مشهود است: محدود کردن مذاکرات به پرونده هسته‌ای، انتخاب محل مذاکرات و حفظ ارتباط غیرمستقیم.
اگرچه ایران در ابتدا نسبت به مذاکرات مشتاق نبود، اما تصمیم به شرکت در «مذاکرات غیرمستقیم» گرفت تا تحت فشار تندرو‌های داخلی قرار نگیرد. تهران سپس بر این نکته تأکید کرد که مذاکرات تنها بر روی برنامه هسته‌ای‌اش متمرکز خواهد بود و نه بر قابلیت‌های دفاعی گسترده‌تری مانند برنامه موشکی‌اش.
خبرگزاری مهر افزود که این موضوع «نباید منجر به خوش‌بینی یا هیجان شود»، زیرا ایالات متحده ممکن است به وعده‌های خود عمل نکند، زیرا «آمریکایی‌ها به فریب‌کاری معروف هستند» و ممکن است مسائل غیرمرتبط را در حین مذاکرات یا پس از آن مطرح کنند.
انتخاب عمان به عنوان محل مذاکرات به اصرار ایران انجام شد. بر خلاف امارات متحده عربی، عمان در بین ایران و ایالات متحده بی‌طرف مانده است که به خاطر آن انتقاداتی از سوی ایالات متحده متوجه این کشور شده است. این پادشاهی پیش‌تر نیز به عنوان واسطه‌ای بین ایالات متحده و رقبای سیاسی‌اش، از جمله یمن، سوریه و قبلا با ایران در مورد احیای توافق هسته‌ای که ترامپ در دوره اول خود کنار گذاشت، عمل کرده است که به عنوان برنامه جامع اقدام مشترک شناخته می‌شود. با این حال، تقریبا مسلم است که دور بعدی مذاکرات در ایران برگزار نخواهد شد، بلکه در کشوری دیگر در خاورمیانه خواهد بود.
در مورد ماهیت غیرمستقیم مذاکرات، ایران معتقد است که اگر ایالات متحده موضوعات غیرمرتبطی مانند قابلیت‌های دفاعی ایران یا مسائل منطقه‌ای را مطرح کند، این اجازه را به آنها می‌دهد که «بدون هزینه قابل توجهی» از مذاکرات کناربکشد.
