نسخه چاپی
ارسال به دوستان
سناریوی محتمل بعدی در مذاکره ایران و آمریکا چه خواهد بود؟
در هفته‌های اخیر، فضای سیاسی ایران، آمریکا و منطقه شاهد تحولات شتابان بوده است؛ از تلاش‌های دیپلماتیک دولت پزشکیان و تأکید بر دفاع از خطوط قرمز، تا هشدار بی‌پرده نتانیاهو به تهران و آماده‌باش اسرائیل برای اقدام نظامی. همزمان، اجماع تازه‌ای در تهران برای بازگشت به مذاکره با واشنگتن شکل گرفته و شکاف در پایگاه ترامپ نسبت به جنگ با ایران عمیق‌تر شده است.
- مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در سخنانی با لحنی قاطع و دیپلماتیک هشدار داد که جنگ، دستاوردی برای هیچ‌یک از طرف‌ها ندارد و پیروزی قطعی در میدان نبرد، افسانه‌ای بیش نیست. او که صبح یکشنبه از وزارت نفت بازدید می‌کرد، صراحتاً اعلام کرد دولتش مجموعه‌ای از تلاش‌های فعال دیپلماتیک را برای مهار بحران و جلوگیری از تشدید تنش‌ها به جریان انداخته است.- در این بازدید، مسعود پزشکیان بر رویکرد دولت خود به سیاست وفاق ملی و احترام به حاکمیت دیگر کشورها تأکید کرد و هشدار داد که جمهوری اسلامی در برابر هرگونه تلاش برای سوءاستفاده از شرایط کنونی یا تضعیف موقعیت ایران، قاطعانه خواهد ایستاد.
در همین حال، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه نیز با اشاره به تحولات اخیر گفت: «ایران جنگی قهرمانانه را پشت سر گذاشت و دست بالا را در میدان به دست آورد.» عراقچی تأکید کرد: «پیروز واقعی کسی است که از مذاکره هراسی ندارد و بهترین زمان برای گفت‌وگو، درست پس از شکست‌دادن حمله نظامی است.»
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، با موضعی صریح اعلام کرد: «جمهوری اسلامی ایران در هر شرایطی از ظرفیت‌های راهبردی و به‌ویژه قدرت نظامی خود حفاظت خواهد کرد و این مسائل هیچ‌گاه در دستور مذاکرات قرار نخواهند گرفت.» او با این سخنان، بار دیگر خط قرمز تهران در قبال برنامه‌های دفاعی را مشخص کرد؛ برنامه موشکی‌ای که با بردی تا اراضی اسرائیل، همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های امنیتی تل‌آویو و واشنگتن مطرح بوده است.
روزنامه وال‌استریت ژورنال به نقل از منابع آمریکایی و اسرائیلی فاش کرد که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در دیدار اخیرش با دونالد ترامپ در کاخ سفید، با صراحت به رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرده است: اگر ایران بار دیگر به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای برود، اسرائیل حملات نظامی را بدون درنگ آغاز خواهد کرد. در همین گزارش آمده است که ترامپ در واکنش به این هشدار نتانیاهو گفته است: «ترجیح می‌دهم با تهران از طریق دیپلماسی به توافق برسیم، اما با برنامه اسرائیل مخالفتی ندارم.» او همچنین با اشاره به تجربه حمله اخیر، تأکید کرده که علاقه‌ای به تکرار حمله نظامی آمریکا به ایران ندارد.
یک مقام ارشد اسرائیلی نیز در گفتگو با وال‌استریت ژورنال تصریح کرد: تصمیم تل‌آویو برای اقدام نظامی به ارزیابی جدیت تلاش‌های تهران برای احیای برنامه هسته‌ای وابسته می باشد و اسرائیل نیازی به کسب اجازه یا حمایت صریح آمریکا برای آغاز حملات جدید علیه ایران نمی‌بیند. این مقام با اشاره به ارزیابی‌های اطلاعاتی اسرائیل تاکید کرد: بخشی از ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران، در جریان حملات اخیر در تاسیسات اصفهان باقی مانده و ممکن است تهران، در صورت شدت‌بخشی به برنامه خود، بخشی از این مواد را مجدداً بازیابی کند.
این مقام امنیتی همچنین هشدار داد: هرگونه تلاش ایران برای بازیابی اورانیوم از سایت اصفهان یا ازسرگیری فعالیت‌های حساس هسته‌ای، به سرعت تحت رصد و واکنش اسرائیل قرار خواهد گرفت.
آیا مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا به زودی ازسر گرفته می‌شود؟
روزنامه واشنگتن پست در گزارشی تحلیلی با استناد به دیدگاه تحلیلگران داخلی و خارجی ایران، از شکل‌گیری یک اجماع کم‌سابقه در فضای سیاسی تهران درباره ضرورت ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای با ایالات متحده خبر داده است. این گزارش تأکید می‌کند که دولت ایران، در پی تحولات و تنش‌های اخیر، بیش از هر زمان دیگری برای ورود به مسیر دیپلماسی آماده است؛ اما هشدار داده اگر واشنگتن به تشدید فشارها ادامه دهد، تهران نیز گزینه‌های متقابل را در دستور کار دارد.
در هفته‌های گذشته، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران و عباس عراقچی، وزیر خارجه، با راه‌اندازی یک کارزار رسانه‌ای هدفمند، تلاش کرده‌اند تصویری متمایز از روابط تهران با واشنگتن و تل‌آویو ترسیم کنند. رهبران ایران در اظهارات خود، تاکید ویژه‌ای بر امکان دستیابی به توافق با آمریکا داشته‌اند؛ رویکردی که به باور بسیاری از ناظران، نشان‌دهنده تغییر موازنه قدرت به سود جناح‌های متمایل به مذاکره در تهران پس از حملات سنگین اخیر اسرائیل و آمریکا است.
این روزنامه به نقل از یک مقام ارشد دولت ترامپ می‌نویسد: «ارزیابی واشنگتن آن است که ایران، حتی پس از تجربه حملات نظامی، همچنان برای توافق دیپلماتیک درباره برنامه هسته‌ای خود آمادگی دارد.» به گفته استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه، مذاکرات جدید می‌تواند «خیلی سریع، ظرف هفته آینده یا کمی بعد» آغاز شود.
در تحولی دیگر، مجلس ایران اخیراً طرح تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تصویب و پزشکیان آن را اجرایی کرده است؛ اما این قانون صراحتاً تأکید دارد که همکاری با آژانس تنها در صورت احترام به حاکمیت ملی ایران و تضمین حق غنی‌سازی اورانیوم ادامه خواهد یافت؛ تصمیم نهایی در این‌باره نیز به شورای عالی امنیت ملی واگذار شده است. تحلیلگران معتقدند این قانون نه مانعی جدی، بلکه نشانه‌ای از استمرار مسیر دیپلماتیک است و پیام تهران به جامعه جهانی روشن است: مسیر مذاکره باز است، اما ایران آماده عقب‌نشینی در برابر فشار نیست.
دومینوی تکذیب؛ اختلافات پنهان مسکو و تهران بر سر حق غنی‌سازی اورانیوم
سایت آمریکایی «آکسیوس» به نقل از منابع مطلع فاش کرد ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در پیام‌هایی به دونالد ترامپ و مقامات ایرانی اعلام کرده است که از توافق هسته‌ای مبتنی بر «غنی‌سازی صفر» حمایت می‌کند و معتقد است ایران نباید هیچ‌گونه حق غنی‌سازی اورانیوم داشته باشد. به نوشته آکسیوس، پوتین حتی تهران را تشویق کرده با توافقی موافقت کند که به‌طور کامل غنی‌سازی را ممنوع می‌سازد و در عوض، روسیه حاضر است اورانیوم غنی‌شده مورد نیاز ایران را با درصد پایین (۳.۶۷ درصد) تأمین کند.
این گزارش تاکید می کند: اگرچه مسکو در عرصه علنی سیاست خارجی از برنامه هسته‌ای ایران دفاع می‌کند، اما پشت درهای بسته موضعی بسیار سخت‌گیرانه‌تر در قبال این برنامه اتخاذ کرده است. طبق همین گزارش، ایران نیز مخالفت قاطع خود با هرگونه توقف غنی‌سازی را به اطلاع مسکو رسانده است.
اما همزمان با انتشار این گزارش، وزارت امور خارجه روسیه امروز یکشنبه رسماً ادعاهای مطرح‌شده را تکذیب و آن را «افترا» و بخشی از یک کارزار سیاسی برای تشدید تنش‌ها پیرامون برنامه هسته‌ای ایران توصیف کرد. در بیانیه وزارت خارجه روسیه آمده است: «موضع مسکو در این زمینه شفاف و ثابت است؛ ما همواره بر حل‌وفصل بحران هسته‌ای ایران از طریق راه‌حل‌های سیاسی و دیپلماتیک تأکید کرده‌ایم و آماده‌ایم برای دستیابی به توافقی مورد قبول همه طرف‌ها، نقش سازنده ایفا کنیم.»
شکاف در پایگاه ترامپ؛ حمایت حامیان ماگا از جنگ با ایران ریزش کرد
در ماه‌های اخیر، صحنه سیاسی آمریکا شاهد تغییر قابل توجهی در نگرش حامیان جنبش «ماگا» نسبت به جنگ اسرائیل و ایران بوده است. اگرچه این پایگاه در ابتدای بحران با شور و حرارت از حملات اسرائیل حمایت می‌کرد، اما تازه‌ترین نظرسنجی‌ها از ریزش محسوس حمایت آنها حکایت دارد.
بر اساس نظرسنجی جی.ال. پارتنرز، در اواخر بهار ۲۰۲۵، حدود ۶۵ درصد از حامیان ماگا از حملات نظامی آمریکا علیه ایران حمایت می‌کردند. همچنین، نظرسنجی موسسه گری هاوس نشان داد نزدیک به ۹۰ درصد هواداران ترامپ موافق حملات محدود نظامی به ایران هستند و این اقدامات را نه یک جنگ تمام‌عیار، بلکه «مداخله‌ای محدود» تلقی می‌کنند. با این حال، ورق در تابستان برگشت: نظرسنجی یوگاو – اکونومیست، نشان داد تنها ۲۳ درصد جمهوری‌خواهان با دخالت مستقیم آمریکا در جنگ ایران و اسرائیل موافق‌اند، در حالی که ۶۰ درصد صراحتاً مخالفت کردند. طبق گزارش دیلی بیست، ۵۳ درصد از حامیان ترامپ نیز با پیوستن آمریکا به حملات اسرائیل علیه ایران مخالفت نشان دادند.
کارشناسان از جمله امیرعلی ابوالفتح، سه عامل اصلی را در پس این تغییر تحلیل می‌کنند: نخست، نگرانی از گرفتار شدن آمریکا در یک جنگ طولانی و پرهزینه، که با شعار همیشگی ماگا یعنی «اول آمریکا» در تضاد است. دوم، اصرار این جریان بر دوری از مداخلات خارجی و تمرکز بر منافع داخلی؛ چیزی که حضور نظامی در غرب آسیا را به چالش می‌کشد. سوم، اختلافات آشکار در رهبری جناح ماگا؛ چهره‌هایی چون مارجوری تیلور گرین و استیو بنن، ورود مستقیم نظامی به ایران را رد کرده و گزینه تحریم و دیپلماسی را ترجیح می‌دهند.
این شکاف در پایگاه سنتی ترامپ، یک چالش استراتژیک برای او در انتخابات پیش روست: از یک سو ترامپ برای پیروزی نیازمند بسیج کامل حامیان ماگا است، از سوی دیگر فشار افکار عمومی و هوادارانش می‌تواند او را به اتخاذ رویکردی محتاطانه‌تر وادار کند. ادامه این روند، احتمالاً باعث سردی و افت مشارکت انتخاباتی این گروه می‌شود؛ موضوعی که ممکن است ترامپ را به سمت اتخاذ سیاست‌های معتدل‌تر سوق دهد و زمینه را برای جذب آرای جمهوری‌خواهان سنتی و رأی‌دهندگان میانه‌رو باز کند.
شکست اهداف راهبردی اسرائیل در جنگ دوازده روزه با ایران
سینا طوسی، تحلیلگر ارشد شورای آتلانتیک، در ارزیابی جنگ دوازده‌روزه ایران و اسرائیل می‌نویسد: پیش از آغاز حمله، اسرائیل چهار هدف بلندپروازانه را دنبال می‌کرد: نابودی کامل برنامه هسته‌ای ایران، انهدام توان موشکی، بی‌ثبات‌سازی یا حتی تغییر نظام و در نهایت، کشاندن آمریکا به یک جنگ تمام‌عیار علیه تهران. با این حال، به گفته طوسی، دستاورد نهایی اسرائیل بسیار کمتر از این اهداف اولیه بود.
او با استناد به ارزیابی‌های مقدماتی اطلاعاتی آمریکا و اروپا تصریح می‌کند که بخش عمده‌ای از تأسیسات عمیق هسته‌ای ایران از حملات آسیب جدی ندید و ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران نیز عمدتاً حفظ یا به نقاط امن منتقل شد. اگرچه ضربه به مرکز اصلی تبدیل اورانیوم ایران مهم ارزیابی شد، کارشناسان معتقدند این قابلیت فنی در سایر مراکز قابل احیاست. همچنین، آسیب احتمالی به سانتریفیوژها به دلیل قطع نظارت بین‌المللی پیش از جنگ به‌سختی قابل سنجش است.
در میدان نظامی اما معادله به سود ایران چرخید. تهران با پرتاب حدود ۴۰ موشک بالستیک، اهداف راهبردی و حساس اسرائیل را هدف قرار داد؛ اقدامی که تصاویر ماهواره‌ای و حتی اعترافات رسمی اسرائیل آن را تأیید می‌کنند، گرچه سانسور گسترده، ابعاد واقعی خسارات را پنهان نگه داشت. منابع مستقل از جمله دانشگاه ایالتی اورگن نیز گزارش داده‌اند که ایران حداقل پنج مرکز نظامی و اطلاعاتی دیگر اسرائیل را هدف قرار داد. روند جنگ نشان داد با ادامه حملات دقیق‌تر و محدودتر ایران، ذخایر سامانه‌های دفاعی آمریکا و اسرائیل رو به کاهش گذاشته و خطر فرسایشی شدن جنگ به نفع ایران تقویت می‌شد.
اهمیت این روند آنجاست که حتی دونالد ترامپ اذعان کرد ایران ضربه سنگینی به اسرائیل وارد کرد و استیو بنن، مشاور نزدیک ترامپ، آتش‌بس را نجات‌دهنده اسرائیل خواند؛ آن هم در شرایطی که ذخایر موشک‌های رهگیر آمریکا و اسرائیل که تولید آنها به مواد اولیه کمیاب به ویژه از چین وابسته است، رو به اتمام بود.
سینا طوسی در جمع‌بندی خود تأکید می‌کند: جنگ اخیر بار دیگر نشان داد هزینه و محدودیت‌های اعمال گزینه نظامی برای نابودی برنامه هسته‌ای و موشکی یا تغییر نظام در ایران بسیار بالاتر از تصورات اولیه است. اکنون آمریکا و اسرائیل با دو راهی راهبردی روبه‌رو شده‌اند: تشدید تنش و حرکت به‌سوی یک جنگ منطقه‌ای فراگیر یا بازنگری در راهبردها و کاهش موقت تنش با ایران در سایه تحولات پیچیده منطقه‌ای.
