صفر تا صد پیشنهادات جدید بنزینی/ نرخ سوم و چهارم بنزین در راه است؟

دبیر کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی از بررسی پیشنهادی با هدف اعلام نرخ سوم بنزین خبر داده است.

هر چند مقامات دولتی به طور عمومی و وزیر نفت به طور مشخص بارها اعلام کرده‌اند که فعلا خبری از گرانی بنزین نیست اما خبرهای رسیده از نشست‌های پرتکرار و بحث در باب بنزین در نشست‌های کارشناسی نشان از آن دارد که شمارش معکوس برای تغییر وضعیت آغاز شده است.

 بنزین کالایی به شدت سیاسی و با اهمیت در ساختار اقتصاد ایران است. هر چند همواره تغییرات قیمتی بنزین با حساسیت جامعه همراه بوده است اما ایران تجربه‌ای در دوره استقرار دولت خاتمی را داراست. در این دوره دولت با حساسیت‌زدایی در قالب لوایح بودجه سنواتی، نسبت به افزایش قیمت بنزین اقدام می‌کرد اما منتقدان آن روز دولت خاتمی که همواره در شعارهایشان از فقیر بودن مردم و بحران‌های اقتصادی سخن می‌گفتند و تورم پانزده درصدی دولت دوم خاتمی را نشان ناکارامدی شدید این دولت می‌دانستند، افزایش قیمت بنزین را عامل مهم رشد تورم قلمداد کرده و با ارائه طرحی در مجلس با عنوان طرح تثبیت قیمت‌ها در صدد برآمدند تا مانع از افزایش نرخ تورم شوند .

 روند حاکم بر افزایش قیمت بنزین دچار اختلالی جدی شد و سه سال بعد طراحان این طرح، یعنی الیاس نادران و احمد توکلی و محمد خوش‌چهره از مواضع خود عقب نشستند و در زمانی که دیگر دولت محمود احمدی‌نژاد در ساختمان ریاست جمهوری مستقر بود از ضرورت افزایش قیمت بنزین سخن می‌گفتند. سه سال بعد از عیدی مجلس هفتم به مردم در قالب تثبیت قیمت حامل‌های انرژی و بنزین، این ماده سوختی سهمیه‌بندی شد. سهمیه‌ای که همچنان پابرجاست اما نه سهمیه‌بندی و نه حتی افزایش قیمت بنزین در مقاطعی، هیچ کدام نتوانستند بحران بنزین را تخفیف دهند خصوصا آن که در زمان هدفمندی یارانه‌ها قیمت بنزین به طور تقریبی با قیمت فوب خلیج فارس، طبق پیش‌بینی‌های صورت گرفته تطابق پیدا کرد اما حرکت افزایشی دلار سبب شد این تطابق بار دیگر از دست برود.

حالا در فضایی که ایران نه فقط از ناترازی بنزین که از ناترازی انرژی در رنج است و کمبود برق در تابستان و کمبود گاز در زمستان صنایع کشور را با بحران روبه‌رو کرده، صحبت از ضرورت تغییر وضعیت کنونی است.  

وزیر نفت چه می‌گوید؟

پاک‌نژاد وزیر نفت هر بار مقابل دروبین حاضر می‌شود به این نکته اشاره دارد که فعلا خبری از افزایش قیمت بنزین نیست. وی در هفتمین روز آبان نیز وقتی در حیات دولت با خبرنگاران روبه‌رو شد، در پاسخ به سئوالات متعدد خبرنگاران گفت: تا این لحظه هیچ تصمیمی درباره افزایش قیمت حامل‌های انرژی گرفته نشده است.

حساسیت ویژه افکار عمومی به بنزین البته به قولی که پزشکیان در انتخابات ریاست جمهوری داد نیز برمی‌گردد . او بارها اعلام کرد برنامه‌ای در این زمینه ندارد و مردم را غافلگیر نخواهد کرد.  اشاره به غافلگیری البته به ماجرای سال ۱۳۹۸ بر می‌گردد. در نیمه‌شب ۲۴ آبان ۱۳۹۸ شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، به موجب تصمیم سران سه قوه اعلام کرد که سهمیه‌بندی بنزین دوباره آغاز شده است. بر این اساس قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌ای ۱۵۰۰ تومان تعیین شد و نرخ هر لیتر بنزین آزاد از ۱۰۰۰ به ۳۰۰۰ تومان افزایش یافت. این اتفاق البته اعتراضاتی را به همراه داشت و زخمی ناگوار از خود بر جای گذاشت.

سناریوهای مختلف بنزینی چیست؟

ایران از سال ۱۳۹۸ تا کنون تورم‌های بسیار بالا را تجربه می‌کند. در اغلب سال‌ها تورم در محدوده‌ی چهل درصد و بیشتر قرار دارد تا روشن شود تفسیر نمایندگان مجلس هفتم که افزایش قیمت بنزین را عامل مهم رشد تورم می‌دانستند از اساس اشتباه است. حالا در این فضا باز هم قیمت بنزین از ارزش دلاری آن فاصله گرفته و بسیاری از کارشناسان معتقدند چاره‌ای جز بالا بردن قیمت وجود ندارد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد درحالی میانگین مصرف بنزین در نیمه نخست سال جاری به ۱۳۲ میلیون لیتر رسیده که ظرفیت تولید پالایشگاهی بنزین کشور حدود ۱۱۰ میلیون لیتر و میزان ناترازی این فرآورده مهم استراتژیک حدود ۲۲ میلیون لیتر در روز است.

اگر میانگین تولید بنزین پالایشگاهی کشور را در مقایسه با میانگین مصرف بنزین ملاک قرار دهیم، ناترازی بنزین حدود ۲۵ میلیون لیتر در روز خواهد بود. در عین حال باید توجه داشت هیچ کدام از سیاست‌ها اعلامی مبنی بر توسعه حمل و نقل عمومی و افزایش سهم آن تا هفتاد و پنج درصد و ... همچنان محقق نشده است  مصرف سوخت در خودروی صفر کیلومتر ایرانی بالاتر از جهان است و خودروهای فرسوده به چاه‌های بلعنده‌ی سوخت در شهرها بدل شده‌اند که از یک سو بنزین را می‌گیرند و از سوی دیگر آلودگی را تحویل می‌دهند. در این فضا دولت چندین طرح را بررسی کرده است.

 یکی واردات بنزین سوپر و توزیع آن به قیمت ترجیحی و آزاد در محدوده‌ی چهل تا شصت هزار تومان است. قیمت بنزین سوپر در حال حاضر ۳۵۰۰ تومان در هر لیتر است که البته اغلب در جایگاه‌ های سوخت یافت نمی‌شود.

این طرح هر چند ماه‌هاست اعلام شده اما هنوز به نتیجه‌ای نرسیده است. به نظر می‌رسد به زودی بنزین‌های سوپر وارداتی برای خودروهای لاکچری با نرخ‌هایی در محدوده‌ی اعلامی از راه برسد. از سوی دیگر گزینه‌ی بالا رفتن قیمت بنزین به طور عمومی بین پنج تا هفت هزار تومان یکی دیگر از گزینه‌های پیشنهادی است که البته با اقبالی روبه‌رو نیست. 

 آن گونه که خبرهای درز کرده به بیرون از جلسات مکرر سازمان برنامه و بوجه حکایت دارد، گزینه‌ی رونمایی از نرخ سوم بنزین گزینه‌ای است که بیش از همه با استقبال همراه شده است. در این میان دو شکل از اعلام نرخ سوم مطرح شده است. در شکل اول همچنان سهمیه‌ها پابرجاست و فرد قادر است ۶۰ لیتر سهمیه بنزین خود را با قیمت هزار و پانصد تومان خریداری کند و سهمیه‌ای در حدود صد لیتر و البته شاید کمتر از این میزان را به قیمت سه هزار تومان، پس از اتمام سهمیه‌ی شصت لیتری بخرد اما بیش از این میزان را باید با کارت جایگاه‌ها به قیمت هفت تا ده هزار تومان خریداری نماید. در کل بنزین تنها با کارت‌های شخصی قیمتی بین ۱۵۰۰ تا سه هزار تومان را دارد و خرید بنزین با کارت جایگاه مستلزم پرداخت هزینه‌ای بین هفت تا ده هزار تومان است. 

 رضا سپهوند، دبیر کمیسیون انرژی مجلس این پیشنهاد را تایید و البته رقم را برای نرخ سوم ۷۵۰۰ تومان اعلام کرده است. بر این اساس وی گفته است: طرحی در دولت بررسی شده که براساس آن، ضمن حفظ سهمیه‌های فعلی ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تومانی، نرخ سومی برای بنزین در نظر گرفته می‌شود. رضا سپهوند گفت رقم پیشنهادی ۷۵۰۰ تومان است، اما هنوز قطعی نشده و تصمیم نهایی منوط به تصویب در دولت یا شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی است.

به نظر می‌رسد دولت در صدد است برای سال ۱۴۰۵بنزین را سه نرخی و شاید چهار نرخی کند تا بتواند بخشی از بحران رخ داده در این حوزه را کنترل کند. چهارنرخی شدن بنزین مستلزم عرضه‌ی بنزین وارداتی به قیمت آزاد در جایگاه‌های سوخت است. بسیاری معتقدند حفظ سهمیه‌های فعلی و افزایش نرخ سوم بنزین می‌تواند آثار و تبعات افزایش قیمت بنزین را به حداقل برساند.  

اگر طرح هدفمندی یارانه‌ها اجرا می‌شد بنزین چند بود؟

سال ۱۳۸۹ مقرر بود با اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها بحران پرداخت یارانه در اقتصاد ایران برای همیشه پایان گیرد این در حالی است که نه تنها بحران برطرف نشد بلکه ایران در حال حاضر درگیر پرداخت یارانه نقدی از یک سو، یارانه‌ی پنهان از سوی دیگر و ناترازی شدید در حوزه انرژی است. علی عسگری، طراح قانون هدفمندی یارانه‌ها، در این باره گفته است: «اگر سیاست هدفمندی یارانه‌ها طبق برنامه سال ۸۹ اجرا می‌شد، قرار بود قیمت بنزین هر سال حدود ۲۰ درصد افزایش یابد و اگر این طرح اجرا می‌شد امروز قیمت واقعی آن به مرز ۲۰ هزار تومان می‌رسید. به گفته وی روش فعلی پرداخت یارانه ناکارآمد است و آزادسازی حامل‌های انرژی هنوز محقق نشده است.

در عین حال محمدرضا باهنر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، طبق گزارش منتشر شده در اقتصادآنلاین سناریوی متفاوتی ارائه داده که در آن قیمت بنزین به حدود ۷۰ هزار تومان می‌رسد. باهنر با یادآوری تجربه اجرای هدفمندی یارانه‌ها در دولت‌های گذشته گفت: «اگر یک‌سوم درآمد ۲۰۰ میلیارد دلاری کشور به صورت نقدی بین مردم تقسیم شود، سهم هر ایرانی سالانه حدود هزار دلار خواهد بود؛ یعنی برای یک خانواده پنج‌نفره حدود ۵ هزار دلار در سال. با نرخ ۷۰ هزار تومانی، این مبلغ معادل ۷۰ میلیون تومان یارانه نقدی سالانه برای هر نفر خواهد بود، یعنی ماهانه حدود ۶ تا ۷ میلیون تومان.»

این در حالی است که تجربه دریافت یارانه نقدی در این پانزده سال تجربه‌ای موفق نبوده و یارانه‌ها نتوانسته اند به بهبود وضعیت زندگی ایرانیان کمکی کنند. 

 هر چه هست به نظر می‌رسد سال 1405 سرآغاز تغییرات تازه در حوزه‌ی بنزین خواهد بود و محتمل‌ترین اتفاق نیز رونمایی از نرخ سوم بنزین در ایران است . کالایی که هجده سال است به شکل سهمیه‌ای در ایران توزیع می‌شود اما هنوز بحران ناشی از قیمت و مصرف در آن حل نشده است.