سايه روشنهاي تصميمگيري براي اينترنت، نخستين قرباني را گرفت
برخيها براي جلوگيري از انحراف مردم در اقدامي به تازگي «ويچت» را هم فيلتر كردند. «فيلترينگ» راهي شده است براي مبارزه با تكنولوژي و مدرنيته در ايران. «اين را مردمي ميگويند كه در روزهاي اخير كارشان تهيه فيلترشكن براي تلفنهاي همراه هوشمندشان شده است. كاش طرفداران فيلتر كردن توضيح ميدادند كه در محدود كردن دسترسي مردم به كدام خبر موفق بودهاند؟» اينها هم پاسخ حسن روحاني به سوالي درباره فيلترينگ در ايران است. اما هر زمان كه مسوولان موضعگيري درباره فضاي مجازي كردهاند اقدامات متفاوتي را از آنها ديدهايم. علي جنتي، وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي حدود يك ماه پيش در نشست فعالان رسانههاي ديجيتال درباره فيلترينگ گفت: «امروز انتقال آزاد اطلاعات به راحتي صورت ميگيرد و ما نيز چارهيي جز تسهيل دسترسي آزاد به اطلاعات نداريم و بايد از اين فضا بهرهبرداري كنيم. نه فيلترينگ ميتواند جلوي دسترسي انتقال اطلاعات را بگيرد و نه راههاي ممانعت براي ارتباط با دهكده جهاني كارساز واقع ميشود؛ امروز ماهوارههايي به فضا پرتاب ميشود كه تلفن و موبايل از طريق اين ماهوارهها ميتوانند صدها شبكه تلويزيوني را دريافت كنند، چگونه ميتوان جلوي اين فناوري ايستاد؟»
برخوردهاي غيركارشناسي از ماهواره تا ويچت
اين سوال پسنديده وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي را در اين سالها مسوولان اينگونه پاسخ دادهاند. از زماني كه ماهوارهها در ايران ممنوع شدهاند، روشهاي مختلفي براي نابودي آنها به كار گرفته شده است. اما با اين اوصاف هر بار كه پليس ماهوارهها را جمعآوري ميكند، مردم با سرعت بيشتري ديشهاي جديد را جايگزين قبليها ميكنند. طرح ممنوعيت ماهواره در سال1373در مجلس ايران تصويب شد و 19 سال از تصويب قانون «ممنوعيت به كارگيري تجهيزات دريافت از ماهواره» ميگذرد. از آن زمان پليس برنامههاي متعددي را براي جمعآوري ديشهاي ماهوارهيي اجرا كرده است، پليس تهران عملياتي را براي جمعآوري تجهيزات دريافت شبكههاي تلويزيوني ماهوارهيي در تهران شروع كرد و افرادي را كه يك بار ماهواره آنها جمعآوري شده و دوباره ديش ماهواره نصب كرده بودند، به دادگاه معرفي كرد. اما نحوه جمعآوري ماهواره از آن زمان تاكنون سروصداي زيادي به پا كرده است. با اين اوصاف همچنان وزير ارشاد از افزايش ماهواره خبر ميدهد.
علي جنتي با اشاره به معرفي يكي از طرحهاي پژوهشي و اين نكته كه ضريب استفاده از ماهواره 71 درصد مردم تهران را شامل ميشود، گفت: رسيدگي به اين موضوع ضرورت عرصه علم و فناوري روز است كه بايد ببينيم با آسيبهاي اين شبكهها چگونه مقابله كنيم. جنتي از دريافت دو هزار شبكه ماهوارهيي روي تلفنهاي همراه در آينده نزديك خبر داد كه به راحتي توسط تلفنهاي همراه قابل دريافت خواهد بود و گفته است: «براي مقابله با اين آسيبها نياز به روشهاي عملي و صحيحي داريم كه پژوهشگران بايد اين روشها را در قالبي كه هم براي مردم و هم براي دولت قابل پذيرش باشد تدوين كنند. ارتباطات اجتنابناپذير است و نميتوانيم آنها را دور بزنيم.» به گفته وي در گذشته اقداماتي مانند ممنوعيت استفاده از ويديو در كشور انجام ميشد كه امروز به نظر كارهاي خندهدار به حساب ميآيد و شايد پنج سال ديگر هم با بررسي اقدامات امروز خود همين احساس را داشته و به آن بخنديم.
12 آذرماه بود كه «اعتماد» با انتشار گزارشي درباره ويچت پيشبيني كرده بود كه به زودي اين نرمافزار هم فيلتر ميشود و ما نبايد از تكنولوژي بترسيم. شايد حالا بايد منتظر بنشينيم تا پنج سال ديگر كه به اقدام دولت تازه كار حسن روحاني مبني بر فيلترينگ ويچت بخنديم، اقدامي كه بيشتر دل فروشندههاي موبايل را خوشحال كرد و ميزان استفاده مردم از فيلترشكنها را قطعا چند برابر ميكند.
اظهارنظرها در تضاد با اقدامات
حسن روحاني، رييسجمهور ايران پيش از اين در پاسخ به سوالي درباره فضاي مجازي، فيسبوك و فيلترينگ در ايران به يكي از مجلههاي جوانان گفته بود: «فضاهاي مجازي ابزارند، و هر ابزاري ميتواند تهديد يا فرصت باشد. داروها براي درمان بيماري ساخته ميشوند ولي ميشود با آنها خودكشي هم كرد. اين ابزارهاي در ضمن ناگزير هم هستند. من يادم ميآيد كه حتي آيتالله هاشميرفسنجاني هم شبكههايي مثل فيسبوك را پديدههاي مباركي خوانده بودند. واقعا هم همين گونه است. در همه تاريخ، به نظر من از ابزارها بيشتر استفاده مثبت شده تا استفاده منفي.
در ضمن در نظر داشته باشيد كه خيلي از اقدامات عليه آزادي فضاي مجازي كه توسط افراد و نهادهاي خاص صورت ميگيرد، مقاصد خيرخواهانه ندارد. يعني خيلي هم دلشان به حال اخلاق عمومي يا تهديدهاي اين فضاها عليه جوانان نسوخته است، مقاصد سياسي دارد. از آزادي موجود در اين فضاها ميترسند، دنبال محدود كردن اخبار هستند، و اين محدود كردنها هم جواب نميدهد. كاش طرفداران فيلتر كردن توضيح ميدادند كه در محدود كردن دسترسي مردم به كدام خبر موفق بودهاند؟ كدام خبر مهمي در چند سال اخير وجود داشته كه فيلترينگ باعث عدم دسترسي مردم به آن شده است؟ اين اقدامات حتي مانع دسترسي به سايتهاي غيراخلاقي هم نشده است. فيلترينگ گسترده جز اينكه ديوار بياعتمادي ميان مردم و دولت را بيشتر ميكند و به اقتصاد ما ضربه ميزند، خاصيت ديگري ندارد و مانع توسعه كاربريهاي مثبت اينترنت در ايران ميشود.»
دكتر محمود گلزاري، معاون ساماندهي امور جوانان وزارت ورزش و جوانان نيز در نشست تخصصي پژوهش و برنامهريزي در حوزه جوانان با بيان اينكه برخي آسيبها درواقع آسيب نيستند، افزود: «اين موارد جزو ويژگيهاي طبيعي و تحولي هستند. از سوي ديگر مباحثي درباره استفاده جوانان از اينترنت مطرح ميشود، اين در حالي است كه نميتوان به دوران قبل از اينترنت بازگشت. چنين تغييراتي، تغييرات جهاني است و بر اساس تحقيقات انجام شده، فيسبوك با يك ميليارد و 300 هزار عضو، سومين كشور پرجمعيت دنياست. اين تغييرات را بايد قبول و مشخص كنيم كه كدام يك از آنها آسيب است. گلزاري در ادامه گفت: برخي از مسوولان در برخورد با آسيبهاي اجتماعي، فرافكني يا انكار يا خيالبافي ميكنند، اما بايد عملكرد قوي و صحيحي داشته باشيم و بدانيم كه فرصت كم است.» اما با اين صحبتها كه مسوولان ميدانند كه نميتوان در مقابل سرعت اينترنت و تكنولوژي مقاومت كرد با اين اوصاف محدوديتها همچنان ادامه دارد.
آيا در مقابل سرعت تكنولوژي ميتوان ايستاد؟
وقتي درباره سرعت تكنولوژي صحبت ميشود بايد اين مثال را زد كه وقتي شما يك گوشي موبايل كه در زمان خودش جديدترين مدل است را خريداري ميكنيد، براي مدت كوتاهي ميدانيد كه از اين مدل بالاتر در بازار وجود ندارد اما كمتر از يك سال در خوشبينانهترين حالت مدل بالاتر از آن روانه بازار ميشود، به طرزي كه شما ديگر نميتوانيد گوشي خود را تحمل كنيد. حالا درباره نرمافزارها اين سرعت چند برابر است. زماني كه ويچت در ايران فيلتر شد. در مناطقي از شهر تهران مردم به سمت مغازههاي تلفن همراه رفتند تا با نصب فيلترشكن اين معضل را برطرف كنند. اين كار چه كمكي به مسوولان كرد؟ مردم در كمتر از يك دقيقه فيلترشكن نصب ميكنند و دوباره از نرمافزار مورد علاقهشان استفاده ميكنند گرچه با سرعتي كمتر ارتباطشان برقرار شود.
فروش ويپيانها براي دور زدن فيلترينگ
ماجراهاي فيلترينگ اينترنت و شبكههاي اجتماعي در ايران داستاني عجيب است. از يكسو برخي بخشهاي حاكميتي دسترسي كاربران به شبكهها و سايتهاي اينترنتي را محدود ميكنند و در مقابل بخشي ديگر براي جلوگيري از آسيبهاي اين كار مجبورند با ترفندهايي اين محدوديتها را ترميم كنند. يكي از اين موارد فروش ويپيان توسط دولت است. «به اطلاع ميرساند در مرحله نخست، كليه اشخاص حقوقي متقاضي دريافت خدمات رسمي ويپيان (VPN) تا تاريخ 5 اسفندماه سال 1391 فرصت خواهند داشت جهت ثبت نام در سايت www.vpn.ir اقدام كنند. مركز ملي فضاي مجازي طي اطلاعيهيي جزييات آغاز ثبت نام اشخاص حقوقي براي دريافت خدمات رسمي ويپيان را اعلام كرد.» اين خبري است كه اسفندماه سال 1391 منتشر شد. فروش رسمي و قانوني فيلترينگ. اخوان بهابادي، رييس مركز ملي فضاي مجازي در توضيح اين ماجرا اعلام كرد: يكي از تبعات خلأ قانوني براي ارائه خدمات VPN اين بود كه مردم براي دسترسي به بعضي از سايتهايي كه به دليل نبود امكانات كافي در كشور براي اعمال فيلترينگ به اشتباه فيلتر شده بود از ابزارهاي فيلترشكن استفاده ميكردند. براي مثال يك خبرنگار نياز دارد به انواع سايتهاي خارجي دسترسي داشته باشد حال اگر اين خدمت به صورت قانوني در كشور ارائه نشود مجبور است به صورت غيرقانوني به اين هدف برسد. وي با اشاره به اينكه در بيشتر كشورها نوعي فيلترينگ اعمال ميشود، گفت: هر كشوري بنا به شرايط خاص فرهنگي خود معيارهايي براي پالايش محتوا دارد و ما نميتوانيم اجازه دهيم كه داخل كشور كودكان ما به يك محتواي مبتذل در اينترنت دسترسي داشته باشند.
موج فيلترينگ ادامه دارد، مثل هشت سال قبل
موج جديد فيلترها در حالي آغاز شده است كه دولت روحاني به طور جدي براي رفع فيلتر «فيسبوك» تلاش كرده و براي فضاسازي بيشتر در اين زمينه وزرايي همچون محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه و علي جنتي، وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي به طور رسمي در اين شبكه اجتماعي فعاليت ميكند.
حتي محمود واعظي، وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات نيز در روزهاي گذشته خبر داده بود كه به زودي به يكي از شبكههاي اجتماعي خواهد پيوست و حتي اين موضوع را به رييسجمهوري پيشنهاد خواهد داد. به هر حال مسوول فيلتر و رفع فيلتر تمام سايتها يا شبكههاي جديد اجتماعي «كارگروه تعيين مصاديق محتواي مجرمانه» است و با توجه به اينكه نيمي از اين كارگروه 12 نفره وزراي دولت يا نمايندگان آنها هستند و نيمي ديگر از قوا و نهادهاي ديگر، ميتوان فيلتر ويچت را نخستين فيلتر رسمي گسترده در دولت يازدهم دانست كه با مسووليت دولت جديد انجام شده است. تا به امروز ويچت بيش از 200 ميليون كاربر را در سراسر جهان به سمت خود كشانده است و براي انواع سيستم عامل اندرويد، ويندوز فون و اپل نسخههاي مختلف خود را عرضه كرده است.
با اين مسنجر ميتوان به آساني به چت پرداخت. امكان چت به صورت صوتي، تصويري و متني در اين نرمافزار قدرتمند قرار داده شده است كه از جمله مسنجرهاي متفاوت بوده و امكانات فراواني را در خود نهفته است. از سوي ديگر با توجه به اينكه پيش از اين فيلتر محدود اينستاگرام نيز آغاز شده بود به نظر ميرسد ادامه اين موج فيلترينگ دامان شبكههايي همچون وايبر و تانگو را گرفته و به طور كامل نيز اينستاگرام فيلتر شود.
*اعتماد
برخوردهاي غيركارشناسي از ماهواره تا ويچت
اين سوال پسنديده وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي را در اين سالها مسوولان اينگونه پاسخ دادهاند. از زماني كه ماهوارهها در ايران ممنوع شدهاند، روشهاي مختلفي براي نابودي آنها به كار گرفته شده است. اما با اين اوصاف هر بار كه پليس ماهوارهها را جمعآوري ميكند، مردم با سرعت بيشتري ديشهاي جديد را جايگزين قبليها ميكنند. طرح ممنوعيت ماهواره در سال1373در مجلس ايران تصويب شد و 19 سال از تصويب قانون «ممنوعيت به كارگيري تجهيزات دريافت از ماهواره» ميگذرد. از آن زمان پليس برنامههاي متعددي را براي جمعآوري ديشهاي ماهوارهيي اجرا كرده است، پليس تهران عملياتي را براي جمعآوري تجهيزات دريافت شبكههاي تلويزيوني ماهوارهيي در تهران شروع كرد و افرادي را كه يك بار ماهواره آنها جمعآوري شده و دوباره ديش ماهواره نصب كرده بودند، به دادگاه معرفي كرد. اما نحوه جمعآوري ماهواره از آن زمان تاكنون سروصداي زيادي به پا كرده است. با اين اوصاف همچنان وزير ارشاد از افزايش ماهواره خبر ميدهد.
علي جنتي با اشاره به معرفي يكي از طرحهاي پژوهشي و اين نكته كه ضريب استفاده از ماهواره 71 درصد مردم تهران را شامل ميشود، گفت: رسيدگي به اين موضوع ضرورت عرصه علم و فناوري روز است كه بايد ببينيم با آسيبهاي اين شبكهها چگونه مقابله كنيم. جنتي از دريافت دو هزار شبكه ماهوارهيي روي تلفنهاي همراه در آينده نزديك خبر داد كه به راحتي توسط تلفنهاي همراه قابل دريافت خواهد بود و گفته است: «براي مقابله با اين آسيبها نياز به روشهاي عملي و صحيحي داريم كه پژوهشگران بايد اين روشها را در قالبي كه هم براي مردم و هم براي دولت قابل پذيرش باشد تدوين كنند. ارتباطات اجتنابناپذير است و نميتوانيم آنها را دور بزنيم.» به گفته وي در گذشته اقداماتي مانند ممنوعيت استفاده از ويديو در كشور انجام ميشد كه امروز به نظر كارهاي خندهدار به حساب ميآيد و شايد پنج سال ديگر هم با بررسي اقدامات امروز خود همين احساس را داشته و به آن بخنديم.
12 آذرماه بود كه «اعتماد» با انتشار گزارشي درباره ويچت پيشبيني كرده بود كه به زودي اين نرمافزار هم فيلتر ميشود و ما نبايد از تكنولوژي بترسيم. شايد حالا بايد منتظر بنشينيم تا پنج سال ديگر كه به اقدام دولت تازه كار حسن روحاني مبني بر فيلترينگ ويچت بخنديم، اقدامي كه بيشتر دل فروشندههاي موبايل را خوشحال كرد و ميزان استفاده مردم از فيلترشكنها را قطعا چند برابر ميكند.
اظهارنظرها در تضاد با اقدامات
حسن روحاني، رييسجمهور ايران پيش از اين در پاسخ به سوالي درباره فضاي مجازي، فيسبوك و فيلترينگ در ايران به يكي از مجلههاي جوانان گفته بود: «فضاهاي مجازي ابزارند، و هر ابزاري ميتواند تهديد يا فرصت باشد. داروها براي درمان بيماري ساخته ميشوند ولي ميشود با آنها خودكشي هم كرد. اين ابزارهاي در ضمن ناگزير هم هستند. من يادم ميآيد كه حتي آيتالله هاشميرفسنجاني هم شبكههايي مثل فيسبوك را پديدههاي مباركي خوانده بودند. واقعا هم همين گونه است. در همه تاريخ، به نظر من از ابزارها بيشتر استفاده مثبت شده تا استفاده منفي.
در ضمن در نظر داشته باشيد كه خيلي از اقدامات عليه آزادي فضاي مجازي كه توسط افراد و نهادهاي خاص صورت ميگيرد، مقاصد خيرخواهانه ندارد. يعني خيلي هم دلشان به حال اخلاق عمومي يا تهديدهاي اين فضاها عليه جوانان نسوخته است، مقاصد سياسي دارد. از آزادي موجود در اين فضاها ميترسند، دنبال محدود كردن اخبار هستند، و اين محدود كردنها هم جواب نميدهد. كاش طرفداران فيلتر كردن توضيح ميدادند كه در محدود كردن دسترسي مردم به كدام خبر موفق بودهاند؟ كدام خبر مهمي در چند سال اخير وجود داشته كه فيلترينگ باعث عدم دسترسي مردم به آن شده است؟ اين اقدامات حتي مانع دسترسي به سايتهاي غيراخلاقي هم نشده است. فيلترينگ گسترده جز اينكه ديوار بياعتمادي ميان مردم و دولت را بيشتر ميكند و به اقتصاد ما ضربه ميزند، خاصيت ديگري ندارد و مانع توسعه كاربريهاي مثبت اينترنت در ايران ميشود.»
دكتر محمود گلزاري، معاون ساماندهي امور جوانان وزارت ورزش و جوانان نيز در نشست تخصصي پژوهش و برنامهريزي در حوزه جوانان با بيان اينكه برخي آسيبها درواقع آسيب نيستند، افزود: «اين موارد جزو ويژگيهاي طبيعي و تحولي هستند. از سوي ديگر مباحثي درباره استفاده جوانان از اينترنت مطرح ميشود، اين در حالي است كه نميتوان به دوران قبل از اينترنت بازگشت. چنين تغييراتي، تغييرات جهاني است و بر اساس تحقيقات انجام شده، فيسبوك با يك ميليارد و 300 هزار عضو، سومين كشور پرجمعيت دنياست. اين تغييرات را بايد قبول و مشخص كنيم كه كدام يك از آنها آسيب است. گلزاري در ادامه گفت: برخي از مسوولان در برخورد با آسيبهاي اجتماعي، فرافكني يا انكار يا خيالبافي ميكنند، اما بايد عملكرد قوي و صحيحي داشته باشيم و بدانيم كه فرصت كم است.» اما با اين صحبتها كه مسوولان ميدانند كه نميتوان در مقابل سرعت اينترنت و تكنولوژي مقاومت كرد با اين اوصاف محدوديتها همچنان ادامه دارد.
آيا در مقابل سرعت تكنولوژي ميتوان ايستاد؟
وقتي درباره سرعت تكنولوژي صحبت ميشود بايد اين مثال را زد كه وقتي شما يك گوشي موبايل كه در زمان خودش جديدترين مدل است را خريداري ميكنيد، براي مدت كوتاهي ميدانيد كه از اين مدل بالاتر در بازار وجود ندارد اما كمتر از يك سال در خوشبينانهترين حالت مدل بالاتر از آن روانه بازار ميشود، به طرزي كه شما ديگر نميتوانيد گوشي خود را تحمل كنيد. حالا درباره نرمافزارها اين سرعت چند برابر است. زماني كه ويچت در ايران فيلتر شد. در مناطقي از شهر تهران مردم به سمت مغازههاي تلفن همراه رفتند تا با نصب فيلترشكن اين معضل را برطرف كنند. اين كار چه كمكي به مسوولان كرد؟ مردم در كمتر از يك دقيقه فيلترشكن نصب ميكنند و دوباره از نرمافزار مورد علاقهشان استفاده ميكنند گرچه با سرعتي كمتر ارتباطشان برقرار شود.
فروش ويپيانها براي دور زدن فيلترينگ
ماجراهاي فيلترينگ اينترنت و شبكههاي اجتماعي در ايران داستاني عجيب است. از يكسو برخي بخشهاي حاكميتي دسترسي كاربران به شبكهها و سايتهاي اينترنتي را محدود ميكنند و در مقابل بخشي ديگر براي جلوگيري از آسيبهاي اين كار مجبورند با ترفندهايي اين محدوديتها را ترميم كنند. يكي از اين موارد فروش ويپيان توسط دولت است. «به اطلاع ميرساند در مرحله نخست، كليه اشخاص حقوقي متقاضي دريافت خدمات رسمي ويپيان (VPN) تا تاريخ 5 اسفندماه سال 1391 فرصت خواهند داشت جهت ثبت نام در سايت www.vpn.ir اقدام كنند. مركز ملي فضاي مجازي طي اطلاعيهيي جزييات آغاز ثبت نام اشخاص حقوقي براي دريافت خدمات رسمي ويپيان را اعلام كرد.» اين خبري است كه اسفندماه سال 1391 منتشر شد. فروش رسمي و قانوني فيلترينگ. اخوان بهابادي، رييس مركز ملي فضاي مجازي در توضيح اين ماجرا اعلام كرد: يكي از تبعات خلأ قانوني براي ارائه خدمات VPN اين بود كه مردم براي دسترسي به بعضي از سايتهايي كه به دليل نبود امكانات كافي در كشور براي اعمال فيلترينگ به اشتباه فيلتر شده بود از ابزارهاي فيلترشكن استفاده ميكردند. براي مثال يك خبرنگار نياز دارد به انواع سايتهاي خارجي دسترسي داشته باشد حال اگر اين خدمت به صورت قانوني در كشور ارائه نشود مجبور است به صورت غيرقانوني به اين هدف برسد. وي با اشاره به اينكه در بيشتر كشورها نوعي فيلترينگ اعمال ميشود، گفت: هر كشوري بنا به شرايط خاص فرهنگي خود معيارهايي براي پالايش محتوا دارد و ما نميتوانيم اجازه دهيم كه داخل كشور كودكان ما به يك محتواي مبتذل در اينترنت دسترسي داشته باشند.
موج فيلترينگ ادامه دارد، مثل هشت سال قبل
موج جديد فيلترها در حالي آغاز شده است كه دولت روحاني به طور جدي براي رفع فيلتر «فيسبوك» تلاش كرده و براي فضاسازي بيشتر در اين زمينه وزرايي همچون محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه و علي جنتي، وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي به طور رسمي در اين شبكه اجتماعي فعاليت ميكند.
حتي محمود واعظي، وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات نيز در روزهاي گذشته خبر داده بود كه به زودي به يكي از شبكههاي اجتماعي خواهد پيوست و حتي اين موضوع را به رييسجمهوري پيشنهاد خواهد داد. به هر حال مسوول فيلتر و رفع فيلتر تمام سايتها يا شبكههاي جديد اجتماعي «كارگروه تعيين مصاديق محتواي مجرمانه» است و با توجه به اينكه نيمي از اين كارگروه 12 نفره وزراي دولت يا نمايندگان آنها هستند و نيمي ديگر از قوا و نهادهاي ديگر، ميتوان فيلتر ويچت را نخستين فيلتر رسمي گسترده در دولت يازدهم دانست كه با مسووليت دولت جديد انجام شده است. تا به امروز ويچت بيش از 200 ميليون كاربر را در سراسر جهان به سمت خود كشانده است و براي انواع سيستم عامل اندرويد، ويندوز فون و اپل نسخههاي مختلف خود را عرضه كرده است.
با اين مسنجر ميتوان به آساني به چت پرداخت. امكان چت به صورت صوتي، تصويري و متني در اين نرمافزار قدرتمند قرار داده شده است كه از جمله مسنجرهاي متفاوت بوده و امكانات فراواني را در خود نهفته است. از سوي ديگر با توجه به اينكه پيش از اين فيلتر محدود اينستاگرام نيز آغاز شده بود به نظر ميرسد ادامه اين موج فيلترينگ دامان شبكههايي همچون وايبر و تانگو را گرفته و به طور كامل نيز اينستاگرام فيلتر شود.
*اعتماد