جامعه در آستانه فروپاشی اجتماعی، اقتصادی و روانی | چه کسی مسئول حکمرانی غلط و ناکارآمد در طی چند دهه گذشته است؟

نشست محمدباقر قالیباف، رئیس‌ مجلس با مدیران رسانه‌ها فرصتی شد تا مهم‌ترین مسئله جامعه ایران یعنی شیوع گسترده خشم و افسردگی اجتماعی را مطرح کنم و بپرسم مسئول ایجاد این وضعیت چه کسی است؟ 
شب دوشنبه به همراه تعدادی از مدیران رسانه‌ای کشور به مناسبت روز مجلس‌ نشستی با آقای محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس داشتیم. در این نشست آقای قالیباف گفت که به اهمیت رسانه‌ها پی برده است و قصد دارد که نشست‌های منظمی با مدیران رسانه‌ّها برگزار کند. در این نشست من از فرصت استفاده کردم تا موضوعی را که به نظرم بسیار اهمیت دارد مطرح کنم؛ مسئله خشم اجتماعی. در هفته‌ها و ماه‌های اخیر، مشاهداتم از مردم کوچه و خیابان این بود که مردم به‌شدت خشمگین و افسرده هستند.
حسی قدرتمند به من می‌گفت این خشم پیامدهای خطرناکی برای کشور دارد و هرچه زودتر باید فکری برای حل آن کرد. این دغدغه من را به این سمت سوق داد که آمارهایی در این زمینه را جمع‌آوری کنم، کنار هم بگذارم و سعی کنم تصویری از جامعه ایران بسازم که وضعیت کنونی آن را قابل فهم کند. نشست با رئیس مجلس فرصتی بود که این مسئله را با یکی از سیاستمدارانی که در چند دهه اخیر در سمت‌های مختلف مسئولیت داشته در جمعی که مدیران رسانه‌های کشور حضور دارند، در میان بگذارم.

در این جلسه گفتم که حکمرانی غلط و ناکارآمد در طی چند دهه گذشته شرایط جامعه را به سمت یک فروپاشی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی برده است. مقصرین شرایط کنونی کسانی نیستند جز تصمیم‌سازان، تصمیم گیران، مجریان و ذی‌نفعان که منجر به رشد فقر، تورم، بی‌کاری، مهاجرت و غیره شده‌اند.
شکل‌گیری این شرایط بستری شده برای گسترش خشونت، خلافکاری، بزهکاری، جنایت، اعتیاد و … وضعیتی که روان جامعه را خشمگین، کم‌طاقت، لجوج، غیرتعاملی، بی‌اعتماد و البته سیاست‌زده کرده است. تامل و تعقل به این چند آمار انسان را نه حیرت‌زده بلکه وحشت‌زده می‌کند:

۱- در خلال سال‌های ۱۳۶۸-۱۳۸۷ یعنی طی ۱۹ سال در حالی که تولید ناخالص ملی کمتر از ۳ برابر شده (۲.۷۴برابر) سطح عمومی قیمت‌ها ۳۴.۵ برابر شده است.

۲- طبق گزارش «پایش فقر» وزارت کار رشد فقر صرفا در طی دو سال ۹۶ تا ۹۸ از ۲۲ درصد به ۳۲ افزایش پیدا کرده و از ۹۸ تا ۹۹ ۳۸ درصد رشد کرده است. فهم این موضوع یعنی بیش از ۳۰ میلیون نفر از جمعیت کشور زیر خط فقر هستند 
در واقع نه تنها کل افراد جامعه فقیرتر شده‌اند بلکه شکاف فقیر و غنی هم بیشتر شده است. به‌علاوه این روندها منجر به کوچک‌ترشدن لایه‌های میانی درآمدی و سقوط صاحبان درآمدهای متوسط به سطوح پائین شده است.

۳- طبق گزارش مرکز آمار، ۵۱درصد خانوارهای دهک ششم، ۴۳درصد خانوارهای دهک پنجم و ۳۴درصد دهک خانواده‌های چهارم به دهک‌های پائین رفته‌اند و در مجموع ۲۵درصد این خانوارها از دهک‌های میانی خارج شده‌اند و به دهک‌های هفتم، هشتم، نهم و حتی دهم درآمدی انتقال یافته‌اند.
۴- صرفا در حوزه مسکن، در ۲۶ سال منتهی به سال ۱۳۹۹قیمت مسکن سالانه ۲۵.۵درصد افزایش داشته و مجموعاً ۳۴۴ برابر شده است. و این عدد در ۱۳۹۹، به ۷۸.۲درصد و در خردادماه ۱۴۰۰ به ۸۴درصد رسیده است.

به بیان دیگر قیمت خرید یک واحد مسکونی در شهر تهران طی دو سال از ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ بیش از ۱۲۰ درصد رشد داشته است.  یعنی دو برابر شدن قیمت مسکن صرفا در دو سال.

۵- در حوزه بهداشت، بر اساس داده‌های حساب‌های ملی سلامت ایران، ۳۷.۴ درصد مخارج سلامت کشور در سال ۹۸ به صورت پرداخت از جیب بیماران و خانواده‌های آن‌ها تامین شده است.

فشارهای ناشی از تورم، هزینه‌های زندگی، ناتوانی در تامین مسکن و بهداشت، طبقه متوسط را به لحاظ فضایی مجبور به کوچ به نواحی حاشیه‌‌ای‌تر شهر کرده است. این جابه‌جایی‌های مکانی همراه است با احساس انزوا، نارضایتی شدید از مفیدنبودن تحصیل دانشگاهی و سرخوردگی ناشی از بیکاری. این استیصال و سرخوردگی طبیعتا خود را در انواع آسیب‌ها و مسایل اجتماعی نشان می‌دهد
اولین واکنش جامعه، دوری از این وضعیت است. آمار نگران‌کننده مهاجرت موید آن است که که عمر مهاجرت نه از باب موقعیت بهتر بلکه برای فرار از غرق شدن است.
براساس یک نظرسنجی‌، که نتایج آن را ابتدای امسال دکتر صالحی امیری در یک نشست فرهنگی اعلام کرد، تمایل مردم به مهاجرت به ۶۰ درصد رسیده. به عبارت دیگر، ۴۸ میلیون نفر از جمعیت ایران تمایل به خروج از ایران دارند.

برای آن‌ها که توان مهاجرت ندارند، کنارآمدن و دل‌بستن به انواع مخدرهای فیزیکی و معنوی راهبرد دیگر است. حمیدرضا صرامی، پژوهشگر اعتیاد گفته است نرخ شیوع اعتیاد در نوجوانان را که در دهه ۸۰، نیم‌درصد بوده در دهه ۹۰ به ۲.۱ درصد رسیده.

همین نرخ در میان جوانان در حالی که در در دهه ۸۰، یک درصد بوده، در دهه ۹۰ به ۴.۷درصد رسیده است. به‌عبارت دیگر، نرخ شیوع اعتیاد در میان نوجوانان و جوانان در دهه ۹۰ بیش از ۴ برابر شده است. نکته فاجعه‌بار اینکه به گفته همین پژوهشگر ۲۲درصد کارگران معتاد هستند.
این پژوهشگر که اعتیاد در میان نوجوانان و جوانان را به دلایلی مانند رشد اباحه‌گری و لذت‌طلبی افراطی نسبت داده نتوانسته انکار کند که شیوع اعتیاد در میان کارگران به دلیل موارد همچون « کار سنگین، سختی شغل، مشکلات خانوادگی، تفریح و مشکلات اختلالات خواب» بوده است
مدیرکل تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌گوید ۱۴.۸ درصد از مصرف‌کنندگان گل، دانشجویان و ۳.۷ درصد، دانش‌آموزان هستند. به گفته او، در جمعیت معتادان هم، حشیش و گل با فراوانی ۴.۴ درصد، در رتبه دوم و بعد از تریاک است. ۳۳.۳ درصد مصرف‌کنندگان گل، بیکار و ۵۱.۹ درصد مصرف‌کنندگان گل در گروه سنی ۱۵ تا ۲۹ سال هستند.

سرپرست دفتر سلامت روان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی: ۲۵.۴ درصد از جمعیت بالای ۱۵ سال کشور در آغاز اختلالات روانی قرار دارند. ۱۷ درصد جمعیت دچار اختلالات خلقی و ۱۴ درصد مبتلا به اختلالات اضطرابی هستند.

صرفا خوانش آمارهای اجتماعی نه هشدار بلکه بروز ابر بحران‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی را نوید می‌دهد.

در این جلسه پرسیدم آقای قالیباف سهم شما و دوستان شما و همفکران شما تا منتقدین و مخالفین شما در بروز این شرایط چیست؟ کشور در لبه پرتگاهی که سر خردن یه دانه شن هم می‌تواند باعث سقوط شود باز سهم شما و دوستان و همفکران و منتقدین و مخالفین شما برای جلوگیری از این فروپاشی چیست؟