نسخه چاپی
ارسال به دوستان
«یوتیوب» چگونه رقیب «صداوسیما» شد؟
یوتیوب اگرچه بیش از ۱۵ سال است که در ایران فیلتر شده اما گستره برنامه‌های فارسی‌زبان آن، مدتی‌ست که از محتوای شناخته شده «یوتیوبرها» فراتر رفته و این روند همچنان ادامه پیدا می‌کند. بر خلاف سال‌های گذشته که سازندگان محتوا در یوتیوب بیشتر ایرانیان خارج از کشور بودند، در حال حاضر فضای برنامه‌سازی و تولید محتوای مشابه استانداردهای تلویزیونی در این پلتفرم، در داخل کشور همواره پررنگ‌تر می‌شود. این به غیر از محتوای آموزشی و سرگرم‌کننده به زبان‌های دیگر است که به راحتی می‌توان در یوتیوب به آن دسترسی داشت. موضوعاتی که می‌تواند سیاستگذاری و رسانه‌داری صداوسیما را مورد توجه قرار دهد.
پلتفرم یوتیوب اگر چه در ایران مسدود است اما طی ماه‌های گذشته، بیش از پیش ضریب نفوذ خود در میان کاربران را افزایش داده است.
جهان رسانه در حال تغییر است و با عبور کامل از عصر سیستم‌های آنالوگ به دیجیتال، این تغییر سرعت بیشتری به خود می‌گیرد. در جریان این تحولات، فرآیند تولید و انتشار محتوای رسانه‌ای نیز دستخوش دگرگونی‌های زیادی شده و محدودیت‌های فنی، از این روند جلوگیری نمی‌کند. یوتیوب اگرچه بیش از ۱۵ سال است که در ایران فیلتر شده اما گستره برنامه‌های فارسی‌زبان آن، مدتی‌ست که از محتوای شناخته شده «یوتیوبرها» فراتر رفته و این روند همچنان ادامه پیدا می‌کند. بر خلاف سال‌های گذشته که سازندگان محتوا در یوتیوب بیشتر ایرانیان خارج از کشور بودند، در حال حاضر فضای برنامه‌سازی و تولید محتوای مشابه استانداردهای تلویزیونی در این پلتفرم، در داخل کشور همواره پررنگ‌تر می‌شود. این به غیر از محتوای آموزشی و سرگرم‌کننده به زبان‌های دیگر است که به راحتی می‌توان در یوتیوب به آن دسترسی داشت. موضوعاتی که می‌تواند سیاستگذاری و رسانه‌داری صداوسیما را مورد توجه قرار دهد.
یک رقیب جدید کنار شبکه نمایش خانگی
یوتیوب اگر چه یک پلتفرم اشتراک ویدیوی شناخته شده است، اما استفاده از آن برای کاربران متفاوت است. گاهی رسانه‌هایی شناخته شده که نامشان در عرصه مطبوعات شناخته شده است، در کنار حوزه اصلی فعالیت‌های خود وارد فعالیت در یوتیوب نیز می‌شوند. حتی رسانه‌هایی که به دلایل مختلف از زیرساخت‌های فنی برخوردار هستند، فعالیت تلویزیونی را روی بستر سایت‌های خود آغاز کرده‌اند. برخی پلتفرم‌های نمایش خانگی نیز بخشی از محتوای تولیدی خود را برای مخاطبین خارج از کشور، روی یوتیوب منتشر می‌کنند؛ یا محتوایی دارند که به صورت همزمان روی این پلتفرم نیز در دسترس قرار می‌گیرد. چرا که فرمول‌های کسب درآمد آن مشخص است.
در کنار این مسیر، یوتیوب به عنوان یک پلتفرم مورد استفاده چهره‌های شناخته‌شده نیز قرار می‌گیرد. چهره‌هایی که اتفاقاً به صداوسیما مربوط می‌شدند و از زمانی به بعد، آن‌ها را کنار گذاشتند یا خود کناره‌گیری کردند. برخی نیز در این پلتفرم چهره شدند. این سکو پیش از این نوعی از برنامه‌های خاص را در فضای فارسی میزبانی می‌کرد اما در حال حاضر برنامه‌سازی در آن رواج پیدا کرده است. ویدیوکست، تاک‌شو، برنامه ترکیبی، استندآپ کمدی و ... در حال حاضر در یوتیوب یافت می‌شود. برنامه‌هایی که دیده می‌شوند و جریان‌ساز هستند. کافی است پس از این که برخی برنامه‌ها مانند پامپ امیرحسین قیاسی یا رک مجید واشقانی از یوتیوب پخش می‌شود، سری به ابزارهایی مانند گوگل ترندز بزنیم تا مشخص شود که این برنامه‌ها چگونه راه خود را پیدا می‌کنند. یا برنامه طنز ورزشی که ابوطالب حسینی برای سایت و اپلیکیشن فوتبال ۳۶۰ عادل فردوسی‌پور می‌سازد، در یوتیوب این رسانه بیشتر بازتاب دارد. به رغم این که همین محتوا بدون استفاده از فیلترشکن، در سایت اصلی قابل دسترسی‌ست. یا پادکستی که علی ضیاء، مجری شناخته شده پیشین سازمان در یوتیوب به اشتراک می‌گذارد و جریان‌ساز است.
این برنامه‌ها در فضای حقیقی نیز واکنش‌برانگیز می‌شوند و مورد استقبال رسانه‌ها قرار می‌گیرند. امروز – ۴ مهر ۱۴۰۴ - نام هادی کاظمی در ترندهای گوگل قرار داشت. چون مهمان آخرین قسمت از تاک‌شوی امیرحسین قیاسی در یوتیوب، هادی کاظمی بود. این روند را می‌شود طی هفته‌های گذشته در قسمت‌های دیگر برنامه‌هایی از یوتیوب نیز دنبال کرد.
چرا یوتیوب می‌تازد؟
برای پیشروی یوتیوب و رقابتش با سازوکاری مانند صداوسیما، می‌توان دلایل مختلفی را مد نظر قرار داد. دلایلی که از زوایای مختلفی مورد توجه قرار می‌گیرد. صداوسیما پیش از این صرفاً با شبکه نمایش خانگی در رقابت بود اما به نظر می‌رسد که اندکی دیگر باید خودش را برای رقابت با یوتیوب نیز آماده کند. چرا که ادامه روند دیجیتال شدن تولید و تمرکز بیشتر بر محتوا، در کنار در دسترس بودن یوتیوب، فضا را برای ورود به این پلتفرم بیش از پیش فراهم کرده است. برنامه‌سازی در یوتیوب بوروکراسی جاافتاده در صداوسیما را نیز ندارد.
نکته جالب توجه در برنامه‌های یوتیوب، نزدیک‌تر بودن بیشتر آن‌ها به واقعیت‌های جامعه و تبعیت از خطوط عرفی آن است. موضوعی که با قرار گرفتن آن کنار خطوط قرمز صداوسیما، خود را به خوبی نشان می‌دهد. شاید هم بتوان اینگونه گفت که مخاطب فارسی‌زبان، آنچه از رسانه انتظار دارد را تا حدی در پلتفرم یوتیوب پیدا می‌کند. مثلاً در حوزه سیاست و سیاست خارجی، برنامه‌ای مانند آزاد بر خلاف رویه مرسوم در تلویزیون، همواره نظرات چالش‌برانگیز موافقان و مخالفان سوژه‌های مشخص برنامه خود را منتشر می‌کند. یا در گفتگوهای جدی و طنز، چارچوب گفتگوها واقعی‌تر به نظر می‌رسد. در چنین شرایطی باید دید که صداوسیما با روند رو به بالای انتشار محتوا در پلتفرم یوتیوب چه خواهد کرد.
