نسخه چاپی
ارسال به دوستان
۱۲ سال گذشت؛ آمریکا کدخدای اروپا بود؟
به طور دقیق مشخص نیست که چه روندی از فردا که ایران بار دیگر تحت تحریم‌های بین‌المللی شورای امنیت سازمان ملل قرار دارد، طی خواهد شد. به طور مشخص، مقامات کشورمان بارها به صورت رسمی و غیررسمی اعلام کردند که آمریکا تمایلی به مذاکره هسته‌ای ندارد. لاریجانی نیز در گفتگو با پی‌بی‌اس به این مسئله اشاره کرد که ایران آمادگی خود برای مذاکره با آمریکا را اعلام کرده اما این مذاکره به دلایلی شکل نگرفته است.
بامداد فردا یکشنبه ۶ مهر ۱۴۰۴، تحریم‌های بین‌المللی ایران در شورای امنیت بار دیگر باز خواهد گشت. روند ۱۰ ساله پس از برجام با فراز و نشیب‌های فراوان به پایان رسید و نقطه‌ای بر آن گذاشته شد. در این شرایط، صحبت‌های سه مقام ارشد کشور درباره علت دچار شدن به این وضعیت و همچنین آینده نقش‌آفرینی عرصه دیپلماسی در پرونده امنیتی ایران، جالب توجه است. حالا بار دیگر این سوال اما با فعل گذشته مطرح می‌شود: «آمریکا کدخدای اروپا بود؟»
این جمله و مفهوم توسط حسن روحانی ۱۲ سال پیش به صورت گسترده وارد ادبیات سیاسی ایران شد. حالا که برجام رسماً به پایان رسید، صحبت‌های مسعود پزشکیان، سیدعباس عراقچی و علی لاریجانی در خصوص قدرت بازیگری آمریکا در نقش‌آفرینی منفی علیه ایران در پرونده‌های مختلف جالب توجه است. نکته این که حتی اگر تمام طرف‌های مذاکره ایران در پرونده هسته‌ای به موضوع تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ رای می‌دادند، آمریکا می‌توانست آن را وتو کند چون نظری متفاوت دارد که تعیین‌کننده است.
سه مقام ارشد، سه اشاره به آمریکا
مسعود پزشکیان پیش از ترک نیویورک به مقصد تهران، در گفتگویی اظهار داشت: «با طرف‌های اروپایی به نتیجه رسیدیم اما نگاه آمریکا چیز دیگری است و طبیعی است که درخصوص مکانیسم پس‌گشت به تفاهمی نرسیدیم چرا که درخواست آمریکایی‌ها غیرقابل قبول است و می خواهند تمام اورانیوم غنی شده خود را به آنها بدهیم و در عوض آنها به ما سه ماه فرصت بدهند که به هیچ وجه قابل قبول نیست. آنها چند ماه دیگر درخواست دیگری مطرح و خواهند گفت که می‌خواهیم اسنپ‌بک را آغاز کنیم. اگر قرار باشد، بین خواسته غیرمنطقی آنها و اسنپ‌بک یکی را انتخاب کنیم، آن اسنپ بک خواهد بود که با وجود آن نیز تمام مشکلات خود را حل خواهیم کرد.»
عباس عراقچی در دو سخنرانی به نقش‌آفرینی آمریکا اشاره کرد. او طی سخنرانی خود در شورای امنیت، به مرور شرایط پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ پرداخت اما یک بند از سخنرانی او مهم‌تر از بخش‌های دیگر بود: «در اینجا، در نیویورک، ایران بار دیگر پیشنهادهای سازنده‌ای برای جلوگیری از یک بحران غیرضروری و قابل اجتناب ارائه داد. اما همه این پیشنهادها نادیده گرفته شدند. کشورهای اروپایی و ایالات متحده با سوءنیت عمل کردند و در حالی که ادعای حمایت از دیپلماسی داشتند، عملاً آن را مسدود کردند. متأسفانه، کشورهای اروپایی به جای استفاده از اختیار مستقل خود، تابع امیال واشنگتن شدند. نفی مداوم ابتکارات از سوی ایالات متحده برای باز نگه داشتن پنجره دیپلماسی، بار دیگر نشان داد که مذاکره با ایالات متحده به هیچ نتیجه‌ای جز «بن‌بست» منجر نمی‌شود،همان‌طور که رهبر انقلاب ایران نیز اعلام کرده‌اند.»
وزیر امور خارجه همچنین در کنفرانس خبری خود پس از رد قطعنامه پیشنهادی روسیه و چین در شورای امنیت نیز گفت: «پیش‌نویس ارائه‌شده از سوی چین و روسیه برای دادن فرصتی دوباره به دیپلماسی رأی‌گیری کرد. شورا این پیش‌نویس قطعنامه تحت فشار ایالات متحده، رد کرد. این دومین بار در یک هفته است که دیپلماسی مسدود می‌شود.»
در نهایت نیز باید به مصاحبه اخیر علی لاریجانی با شبکه پی‌بی‌اس آمریکا اشاره کرد که نکاتی میان سطور خود داشت. این بخش‌ها از مصاحبه لاریجانی جالب توجه است: «اولین پیشنهاد اروپا این بود که اگر ایران با آژانس توافق کند، اسنپ‌بک را پس می‌گیریم. ایران با ملاحظاتی این پیشنهاد را قبول کرد اما حرف‌شان را عوض کردند»، «طرح روسیه، تأخیر در اجرای اسنپ‌بک به مدت ۶ ماه بود، ایران قبول کرد، اما اروپا قبول نکرد»، «اروپا طرح دیگری داد که بعد از موافقت با آژانس، با آمریکا نیز مذاکره شود، ایران پذیرفت با آمریکا در قالب ۱+۵ نیز مذاکره کند اما بعداً حرفهای دیگری زدند.» او همچنین خبر داد که پیشنهاد جدید طرف مقابل در ایران تحت بررسی‌ست.
صحبت‌های مقامات ایران زمانی تکمیل می‌شود که چند هفته در زمان عقب برویم و استقبال رسمی آمریکا از بازگشت قطعنامه‌های ایران در شورای امنیت و همچنین اخباری مبنی بر فشار مارکو روبیو به سیاستمداران اروپایی برای فعالسازی این سازوکار را مرور کنیم. روبیو پس از اقدام کشورهای اروپایی در ابتدای شهریورماه طی بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد: «تروئیکای اروپایی فرایندی را برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران آغاز کردند. این اقدام پاسخ مستقیمی به نقض مداوم تعهدات هسته‌ای ایران است. ایالات متحده از تصمیم تروئیکا حمایت می‌کند و از ایران می‌خواهد وارد مذاکرات دیپلماتیک جدی شود.» هر چه عقب‌تر برویم، اظهارنظرهای زیادی از مقامات کشورمان درباره ناتوانی کشورهای اروپایی برای عمل مستقل از آمریکا وجود دارد.
فاز جدید و نامعلوم مذاکرات
به طور دقیق مشخص نیست که چه روندی از فردا که ایران بار دیگر تحت تحریم‌های بین‌المللی شورای امنیت سازمان ملل قرار دارد، طی خواهد شد. به طور مشخص، مقامات کشورمان بارها به صورت رسمی و غیررسمی اعلام کردند که آمریکا تمایلی به مذاکره هسته‌ای ندارد. لاریجانی نیز در گفتگو با پی‌بی‌اس به این مسئله اشاره کرد که ایران آمادگی خود برای مذاکره با آمریکا را اعلام کرده اما این مذاکره به دلایلی شکل نگرفته است.
با توجه به بمباران تجهیزات و تاسیسات هسته‌ای ایران توسط ایالات متحده، نکته جالب توجه در اخبار این است که ذخایر اورانیوم به موضوع پیشنهادهای مذاکراتی تبدیل شده است. از سوی دیگر این موضوع علنی شده که اروپایی‌ها و احتمالاً آمریکایی‌ها دست روی موضوع موشک‌های ایران گذاشته‌اند چرا که موضوع منطقه نیز پس از ۷ اکتبر دستخوش تغییرات زیادی شد. روز چهارشنبه استیو ویتکاف، مذاکره‌کننده آمریکادر گفتگوهای غیرمستقیم ۱۴۰۴ از تمایل این کشور برای مذاکره با ایران خبر داد و امروز نیز مصاحبه‌ای از مسعود پزشکیان با ان‌بی‌سی منتشر شد که در آن از رایزنی تلفنی عراقچی و ویتکاف در جریان مجمع عمومی سازمان ملل صحبت می‌کند. با مجموعه این اوصاف، جنگی که پشت سر گذاشته شد و شرایطی که امروز وجود دارد، مشخص نیست که روند دیپلماسی به چه سمتی خواهد رفت.
یادآوری قصه کدخدا
قصه آمریکا و کدخدا بودن آن برای اروپایی‌ها برای نخستین بار به صورت جدی در مناظرات و مبارزات انتخاباتی ۱۳۹۲ از سوی حسن روحانی مطرح شد. او اردیبهشت ۹۲ در جمع دانشجویان شریف با بیان این که بیان این که به نظر من مذاکره با آمریکا راحت تر از مذاکره با اروپا است گفته بود: «بسیاری از اروپایی‌ها آقا اجازه می‌خواهند اما آمریکایی ها به قول معروف کدخدا هستند پس اگر با کدخدا ببندیم راحت‌تر هستیم تا اینکه به سراغ یک مقام پایین تر برویم.» او همین جمله را در سومین مناظره انتخاباتی سال ۹۲ نیز در پاسخ به کنایه غلامعلی حداد عادل که گفته بود «در تبلیغات آقای روحانی آمده بود باید با کدخدا کنار بیاییم. اگر منظور از کدخدا آمریکاست یعنی ما رعیت این کشور هستیم؟» اظهار داشت: «از من پرسیده بودند که مذاکره با آمریکا راحت‌تر است یا مذاکره با اروپا؟ من گفتم مذاکره با آمریکا راحت‌تر از اروپاست چون اروپایی‌ها یک کدخدا دارند که مرتب باید بروند اجازه بگیرند، برویم با همان کدخدای آنها مذاکره کنیم راحت‌تر است. این جملات من هست، نوارش هم وجود دارد.»
فلسفه این سخنان که چند وقت یکبار داغ می‌شود، در نهایت مردادماه امسال به صورت تفصیلی از سوی رسانه دفتر روحانی منتشر شد که اشاره‌ای به مذاکرات ایران و اروپا در سال‌های ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۴ زیر نظر روحانی داشت. این توضیحات ۳۰ مرداد منتشر شد در حالی که تصویر رهبران اروپایی مقابل ترامپ در دفتر کارش، بحث‌های رسانه‌ای زیادی به وجود آورد.
در بخشی از این مطلب آمده بود: «در اسفند ۱۳۸۳، روحانی در مقام دبیر شورای عالی امنیت ملی به پاریس و برلین سفر می‌کند؛ در کاخ الیزه به دیدار ژاک شیراک می‌رود و در برلین، گرهارد شرودر، صدراعظم وقت آلمان را ملاقات می‌کند. صدراعظم آلمان درخواست تداوم مذاکرات را دارد و می‌گوید: «مذاکرات باید ادامه پیدا کند. ما سه کشور هم باید در مورد پیشنهادهای شما صحبت کنیم. اگر من به تنهایی یکی را انتخاب کنم، کار حرفهای نکرده‌ام. با شیراک هم صحبت کرده‌ام و از مذاکرات شما با شیراک مطلع هستم.
اما در ادامه، شرودر سخن اصلی‌اش را در میان می‌گذارد: «مشکل این نیست که ما و شما یکدیگر را مجاب کنیم، دیگرانی (آمریکا) هم هستند که باید مجاب شوند» و اینجا برای روحانی کاملاً آشکار می‌شود که اروپا بدون امریکا، اذن و اراده حل مسأله را ندارد و بی‌درنگ به شرودر پاسخ می‌دهد که این حرف بدان معناست که مذاکرات ما با اروپا در غیاب امریکا، بی‌فایده است. در پایان هم روحانی به هیأت همراهش می‌گوید: ظاهراً باید با رئیس اینها مذاکره کنیم.»
