نسخه چاپی
ارسال به دوستان
آیا به رباتی که قرار است در سالخوردگی از شما مراقبت کند، اعتماد می‌کنید؟
دولت پیشین بریتانیا ۳۴ میلیون پوند برای توسعه ربات‌هایی سرمایه‌گذاری کرده بود که ممکن است برای ارائه خدمات مراقبتی به کار گرفته شوند. آنها حتی در سال ۲۰۱۹ گفته بودند که «در ۲۰ سال آینده، سیستم‌های خودکار از جمله ربات‌ها، بخشی عادی از زندگی ما خواهند شد و سبک زندگی، کار و سفر ما را دگرگون خواهند کرد». اما آیا این «فن‌گرایی راه‌حل‌محور» که بیشتر شبیه فیلم‌های علمی‌تخیلی است، واقعا راه‌حل مناسبی خواهد بود؟ و آیا واقعا حاضرید در دوران پیری و در آسیب‌پذیرترین حالت، مراقبت از خود یا عزیزانتان را به یک ماشین بسیار قدرتمند بسپارید؟
دولت پیشین بریتانیا ۳۴ میلیون پوند برای توسعه ربات‌هایی سرمایه‌گذاری کرده بود که ممکن است برای ارائه خدمات مراقبتی به کار گرفته شوند. آنها حتی در سال ۲۰۱۹ گفته بودند که «در ۲۰ سال آینده، سیستم‌های خودکار از جمله ربات‌ها، بخشی عادی از زندگی ما خواهند شد و سبک زندگی، کار و سفر ما را دگرگون خواهند کرد». اما آیا این «فن‌گرایی راه‌حل‌محور» که بیشتر شبیه فیلم‌های علمی‌تخیلی است، واقعا راه‌حل مناسبی خواهد بود؟ و آیا واقعا حاضرید در دوران پیری و در آسیب‌پذیرترین حالت، مراقبت از خود یا عزیزانتان را به یک ماشین بسیار قدرتمند بسپارید؟
ریچ واکر، مدیر شرکت «شدو ربات» که این دست‌ها را ساخته، به شوخی می‌گوید: «ما نمی‌خواهیم ترمیناتور بسازیم.»
او عینکی است، موهای بلندی دارد و با ریش و سبیلش بیشتر شبیه هیپی‌های نسل جدید به نظر می‌رسد تا نابغه‌های فناوری. و با غرور آشکاری مرا در شرکتش می‌گرداند.
می‌گوید: «هدف ما ساخت رباتی بود که به شما کمک کند و زندگی‌تان را بهتر کند، یک خدمتکار همه‌منظوره که بتواند در خانه هر کاری انجام دهد، تمام کارهای خانه را انجام دهد...»
اما آرزو و هدفی عمیق‌تر هم وجود دارد: رسیدگی به یکی از فوری‌ترین چالش‌های بریتانیا یعنی بحران فزاینده در حوزه مراقبت‌های اجتماعی.
گزارش خیریه‌ای به نام «مهارت برای مراقبت» در سال گذشته نشان داد که در انگلستان ۱۳۱ هزار شغل خالی برای پرستاران و مراقبان بزرگسال وجود دارد. و به گفته موسسه حمایت از سالخوردگان در بریتانیا، در مجموع حدود دو میلیون نفر از شهروندان ۶۵ سال به بالا در انگلستان با نیازهای برآورده‌نشده مراقبتی زندگی می‌کنند.
تا سال ۲۰۵۰، از هر چهار نفر در بریتانیا، یک نفر بالای ۶۵ سال خواهد بود؛ موضوعی که احتمالا فشار بیشتری بر سیستم مراقبتی وارد می‌کند.
اینجاست که پای ربات‌ها به میان می‌آید.
دولت پیشین بریتانیا ۳۴ میلیون پوند برای توسعه ربات‌هایی سرمایه‌گذاری کرده بود که ممکن است برای ارائه خدمات مراقبتی به کار گرفته شوند. آنها حتی در سال ۲۰۱۹ گفته بودند که «در ۲۰ سال آینده، سیستم‌های خودکار از جمله ربات‌ها، بخشی عادی از زندگی ما خواهند شد و سبک زندگی، کار و سفر ما را دگرگون خواهند کرد».
اما آیا این «فن‌گرایی راه‌حل‌محور» که بیشتر شبیه فیلم‌های علمی‌تخیلی است، واقعا راه‌حل مناسبی خواهد بود؟ و آیا واقعا حاضرید در دوران پیری و در آسیب‌پذیرترین حالت، مراقبت از خود یا عزیزانتان را به یک ماشین بسیار قدرتمند بسپارید؟
ورزش با ربات
ژاپن نگاهی اجمالی به آینده‌ای ارائه می‌دهد که در آن ربات‌ها در کنار ما زندگی می‌کنند.
ده سال پیش دولت ژاپن برای ترویج توسعه و استفاده از ربات‌ها در خانه‌های سالمندان، شروع به ارائه یارانه به تولیدکنندگان ربات کرد. این اقدام تا حدی ناشی از جمعیت پیر و کمبود نیروی انسانی در مراکز نگهداری سالمندان بود.
دکتر جیمز رایت، متخصص هوش مصنوعی و استاد مدعو دانشگاه کوئین مری لندن، هفت ماه به مشاهده عملکرد این ربات‌ها در ژاپن پرداخت تا ببیند در خانه‌های سالمندان چقدر مفید هستند.
در مجموع سه نوع ربات مورد بررسی قرار گرفتند.
اولی «هاگ» نام داشت که شرکت فوجی در ژاپن آن را طراحی کرده بود و شبیه واکری بسیار پیشرفته بود. این دستگاه پدهایی داشت که افراد می‌توانستند بدنشان را به آن تکیه دهند، و به مراقبان کمک می‌کرد افراد را از تخت بلند کنند و مثلا روی صندلی چرخ‌دار یا توالت بنشانند.
دومی رباتی بود شبیه بچه فوک به نام «پارو». این ربات برای ایجاد واکنش در بیماران مبتلا به دمانس ساخته شده بود و با نوازش شدن، با صدا و حرکت واکنش نشان می‌داد.
سومین ربات، «پِپر» نام داشت؛ یک ربات کوچک انسان‌نما با ظاهری دوستانه که می‌توانست دستورالعمل بدهد، با حرکت دادن بازوهایش شیوه انجام تمرین‌ها را نشان دهد و کلاس‌های ورزشی را در خانه سالمندان هدایت کند.
دکتر رایت پیش از آغاز تحقیقش کمی تحت تاثیر تبلیغات قرار گرفته بود.
او می‌گوید: «انتظار داشتم ربات‌ها به راحتی مورد استقبال مراقبان قرار گیرند، چون کارکنان بیش از حد تحت فشار بودند و کارشان بسیار زیاد بود. اما آنچه یافتم تقریبا برعکس بود.»
او دریافت که در واقع بزرگ‌ترین اتلاف وقت کارکنان خانه‌های سالمندان، تمیز کردن، شارژ کردن و از همه مهم‌تر رفع ایرادهای ربات‌ها بود.
دکتر رایت می‌گوید: «بعد از چند هفته، کارکنان به این نتیجه رسیدند که ربات‌ها دردسرشان بیشتر از فایده‌شان است و کمتر و کمتر از آنها استفاده کردند، چون وقت کافی برای این کار نداشتند.»
«هاگ باید مدام جابه‌جا می‌شد تا از سر راه ساکنان کنار برود. پارو باعث ناراحتی یکی از ساکنان شد که بیش از اندازه به آن وابسته شده بود. و تمرین‌های پپر را هم کسی نمی‌توانست دنبال کند، چون قدش کوتاه بود و صدایش بیش از حد زیر بود.»
تیم‌های سازنده این ربات‌ها هرکدام پاسخ‌های خود را به پژوهش دکتر رایت داشتند.
سازندگان هاگ گفتند که از آن زمان طراحی آن را به صورتی اصلاح کرده‌اند تا جمع‌وجورتر و کاربرپسندتر شود. تاکانوری شیباتا، طراح پارو، گفت که این ربات بیش از ۲۰ سال است استفاده می‌شود و به آزمایش‌هایی اشاره کرد که «شواهد بالینی از اثرات درمانی آن» ارائه داده‌اند. پپر نیز اکنون متعلق به شرکت دیگری است و نرم‌افزارش به طور گسترده به‌روزرسانی شده است.
با این حال، پژوهش دکتر رایت بی‌فایده نبود.
ریچ واکر از شرکت شدو ربات معتقد است که نباید استفاده از ربات‌ها در بخش مراقبت را کنار گذاشت، چون نسل بعدی آنها بسیار پیشرفته‌تر خواهند بود.
از آزمایشگاه تا دنیای واقعی
پرامیندا کیلب سالی، استاد دانشگاه ناتینگهام، مصمم است این ربات‌ها را در عمل کارآمد کند.
می‌گوید: «ما تلاش می‌کنیم این ربات‌ها را از آزمایشگاه به دنیای واقعی بیاوریم.»
او شبکه‌ای به نام ایمرجنس راه‌اندازی کرده تا میان سازندگان ربات، شرکت‌ها و افرادی که قرار است از آنها استفاده کنند ارتباط برقرار کند و از خود سالمندان بپرسد دقیقا چه می‌خواهند.
پاسخ‌ها متفاوت است.
برخی خواهان ربات‌هایی با تعامل صوتی و ظاهری غیر تهدیدآمیز هستند. برخی دیگر «طراحی بامزه» را ترجیح می‌دهند. اما بسیاری از درخواست‌ها به نیازهای عملی مربوط است، مثلا اینکه ربات بتواند با نیازهای متغیر فرد سازگار شود و خودش را تمیز و شارژ کند.
یکی از شرکت‌کنندگان گفت: «ما نمی‌خواهیم از ربات مراقبت کنیم، می‌خواهیم ربات از ما مراقبت کند.»
برخی شرکت‌ها در بریتانیا نیز در حال آزمایش ربات‌ها هستند.
شرکت مراقبت خانگی کِرمارک نیز در بریتانیا در حال آزمایش ربات کوچکی به نام «جینی» است که با فرمان صوتی کار می‌کند.
یکی از بیماران مبتلا به دمانس زودرس گفت از اینکه می‌تواند از جینی بخواهد آهنگ‌های گلن میلر را پخش کند لذت می‌برد.
با این حال، به گفته مایکل فولکس، مدیر شرکت، واکنش‌ها به این ربات متفاوت بوده است. بعضی‌ها «جینی» را بسیار دوست داشتند و بعضی دیگر اصلا از آن خوششان نیامد.
اما فولکس تاکید می‌کند که هدف، جایگزینی انسان‌ها نیست: «می‌خواهیم آینده‌ای بسازیم که مراقبان زمان بیشتری برای مراقبت واقعی داشته باشند.»
دستان رباتیک: یادگیری با تکامل
در آزمایشگاه شرکت شدو ربات در لندن، ریچ واکر چالش بزرگ دیگری را نشان می‌دهد: ساخت دستی که مانند دست انسان کار کند.
می‌گوید: «برای اینکه ربات مفید باشد، باید توانایی تعامل با جهان را درست مانند انسان داشته باشد. و برای این کار به چالاکی انسانی نیاز دارد.»
دستی که او نشانم می‌دهد واقعا چابک است. از فلز و پلاستیک ساخته شده، ۱۰۰ حسگر دارد و به اندازه دست انسان قوی و انعطاف‌پذیر است. هر انگشتش روان و سریع به سمت شست حرکت می‌کند و در پایان با ژستی شبیه علامت «اوکی» کارش را تمام می‌کند.
حتی می‌تواند معمای مکعب روبیک را با یک دست حل کند.
با این حال هنوز تا انجام کارهای ظریف‌تر، مثل استفاده از قیچی یا برداشتن اشیای کوچک و شکننده، فاصله دارد.
واکر می‌گوید: «وقتی فکرش را می‌کنید، نحوه استفاده ما از قیچی واقعا شگفت‌انگیز است. شما از حس لامسه‌تان به شکل دقیق و ظریف استفاده می‌کنید و بازخوردی دریافت می‌کنید که باعث می‌شود نحوه بریدن را تنظیم کنید. چطور می‌شود این را به ربات یاد داد؟»
تیم آقای واکر همراه با ۳۵ شرکت مهندسی دیگر در حال طراحی دستی شبیه‌تر به دست انسان است. این طرح بخشی از پروژه‌ای است که «برنامه چالاکی ربات» نام دارد.
این پروژه یکی از طرح‌هایی است که نهاد دولتی «آژانس تحقیقات و اختراعات پیشرفته» در حال اجرای آن است؛ نهادی که هدفش پشتیبانی از پژوهش‌های علمی پرریسک است (چون ممکن است نتیجه ندهند) اما در صورت موفقیت، توان بالقوه دگرگون کردن جامعه را دارند.
پروفسور جنی رید، مدیر پروژه، توضیح می‌دهد که آنها به عنوان بخشی از این طرح در حال بررسی شیوه حرکت حیوانات هستند تا نه فقط طراحی دست، بلکه ساختار کلی ربات‌ها را از نو بازاندیشی کنند.
او می‌گوید: «یکی از ویژگی‌های شگفت‌انگیز بدن حیوانات، ظرافت و کارایی آن‌هاست؛ نتیجه‌ای که در واقع حاصل تکامل است. به نظر من ظرافت خود نوعی از کارایی است.»
بازسازی عضلات انسانی
گوجی کافود، مهندس و کارآفرین اهل دانمارک، تلاش دارد عضلات مصنوعی برای ربات‌ها بسازد تا جایگزین موتورهای سنگین شود.
شرکت او به نام پلیانتیکس در مراحل ابتدایی توسعه است، اما موفق شده ماده‌ای بادوام بیابد که می‌تواند مانند عضله منقبض و منبسط شود.
او انگیزه‌ای شخصی هم دارد. می‌گوید: «چند نفر از نزدیکانم اخیرا بر اثر دمانس درگذشتند. شاهد بودم که مراقبت از بیماران دمانس چقدر دشوار است.»
«اگر بتوانیم سامانه‌هایی بسازیم که به آنها آرامش دهد و کمک کند زندگی قابل تحمل‌تری داشته باشند… برای من انگیزه‌ای بزرگ است.»
عضلاتی که شرکت او طراحی می‌کند از ماده‌ای نرم ساخته شده‌اند که درست مانند عضلات واقعی با جریان الکتریسیته منبسط و منقبض می‌شوند.
کافود در قالب پروژه آریا با شرکت شدو ربات همکاری می‌کند تا دستی به اندازه دست انسان بسازد که بتواند با عضلات مصنوعی گرفتن اشیا را با دقت و ظرافت بیشتری انجام دهد.
هدف نهایی این است که دست ربات بتواند تغییرات جزئی فشار را هنگام گرفتن شیء تشخیص دهد و بداند چه زمانی باید فشار را متوقف کند، درست مانند پوست نوک انگشتان انسان.
ربات‌ها و مراقبان انسانی
دکتر رایت، پژوهشگری که برای مطالعه ربات‌ها به ژاپن رفته بود، نگرانی خود را این‌گونه بیان می‌کند: اگر ربات‌ها فراگیر شوند، ممکن است شرایط برای مراقبان انسانی بدتر شود.
او می‌گوید: «تنها راهی که می‌توان این مدل را از نظر اقتصادی توجیه کرد این است که حقوق مراقبان کاهش یابد و خانه‌های سالمندان بزرگ‌تر و استانداردتر شوند تا ربات‌ها راحت‌تر در آن کار کنند.»
«در نتیجه، تعداد ربات‌ها افزایش می‌یابد و مراقبان انسانی با حداقل دستمزد صرفا وظیفه سرویس‌دهی به ربات‌ها را خواهند داشت، که درست برعکس ایده‌ای است که می‌گوید ربات‌ها وقت مراقبان را آزاد می‌کنند تا زمان بیشتری برای گفتگو و توجه به ساکنان داشته باشند.»
برخی کارشناسان دیگر خوش‌بین‌ترند.
گوپال رامچرن، استاد هوش مصنوعی در دانشگاه ساوت‌همپتون، می‌گوید: «با کمبود نیروی کاری که اکنون داریم، این صنعت قرار است رشد چشمگیری داشته باشد. تقاضا برای مراقبان انسانی با افزایش جمعیت سالمند بسیار بالا خواهد رفت.»
او که مدیرعامل شرکت «ریسپانسیبل ای‌آی» نیز هست، شرکتی که هدفش تضمین ایمنی و قابل اعتماد بودن سیستم‌های هوش مصنوعی است به ربات انسان‌نمای «اپتیموس» از شرکت ایلان ماسک اشاره می‌کند که سال گذشته در مراسم تسلا نوشیدنی سرو می‌کرد و با مردم تعامل داشت، و می‌گوید این نشان می‌دهد که ربات‌ها در راه‌اند؛ چه بخواهیم چه نخواهیم.
او می‌افزاید: «ما سعی داریم آینده را پیش‌بینی کنیم، پیش از آنکه شرکت‌های بزرگ فناوری بدون مشورت با ما این ابزارها را وارد زندگی‌مان کنند.»
به باور او، اکنون زمان تدوین مقررات درست برای اطمینان از آن است که ربات‌ها در خدمت ما باشند، نه برعکس.
او می‌گوید: «باید برای آن آینده آماده شویم.»
