نسخه چاپی
ارسال به دوستان
تا تعیین تکلیف مکانیزم ماشه جنگی مستقیم رخ نخواهد داد / از ابتدا هم قرار نبود مذاکرات دیروز به نتیجه خاصی برسد /اشتباه اروپا در تاکید بر غنی‌سازی صفر
یک استاد ژئوپلیتیک معتقد است: «اروپا به‌تنهایی نمی‌تواند از فعال سازی مکانیسم ماشه منصرف شود. آمریکا هماهنگ‌کننده اصلی است و اروپا عملاً بدون آمریکا نمی‌تواند تصمیم مستقلی بگیرد. شواهد نشان می‌دهد فعال‌سازی مکانیزم ماشه در دستور کار جدی است.»
تنها چند روز تا پایان ضرب‌الاجل فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» باقی مانده، مکانیسمی که در صورت اجرا، همه تحریم‌های بین‌المللی پیش ازبرجام را دوباره علیه ایران اعمال خواهد کرد.
روز گذشته (سه شنبه 4 شهریور) دور جدیدی از مذاکرات میان ایران و سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان در شرایطی برگزار شد که فضای منطقه و جهان همچنان تحت تأثیر جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل و حملات آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران قرار دارد.
از سوی دیگر تعلیق همکاری‌های تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز موجب شده تا اروپا با بهانه نگرانی از شرایط موجود، ابعاد سیاسی و رسانه‌ای پرونده هسته‌ای ایران را تشدید کند.
با این حال، مقامات ایرانی تأکید دارند که جمهوری اسلامی ایران همچنان به مسیر دیپلماسی پایبند است و آماده استفاده از همه ظرفیت‌های گفت‌وگو برای حفظ حقوق هسته‌ای و رفع تحریم‌ها خواهد بود.
آنچنان که کاظم غریب‌آبادی، معاون امور حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه در تشریح نتایج این نشست در شبکه ایکس نوشت: «دکتر تخت روانچی و اینجانب جلسه دیگری با مدیران سیاسی سه کشور اروپایی در ژنو برگزار کردیم. هر دو طرف دیدگاه‌های خود را در مورد قطعنامه ۲۲۳۱ تشریح کردند.» وی با تأکید بر اینکه ایران همچنان به دیپلماسی و یک راه‌حل دیپلماتیک سودمند برای هر دو طرف متعهد است، گفت: «زمان آن است که سه کشور اروپایی و شورای امنیت سازمان ملل انتخاب درستی انجام دهند و به دیپلماسی، زمان و فضا بدهند.»
اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه، نیز پس از پایان نشست اعلام کرد ایران و نمایندگان اروپایی در روزهای آینده «تماس‌ها را ادامه خواهند داد» و تهران تلاش دارد «از همه ظرفیت‌های دیپلماتیک» بهره گیرد.
آسوشیتدپرس نیز با استناد به یک دیپلمات حاضر در نشست گزارش داد که مذاکرات در ژنو «بدون نتیجه نهایی پایان یافت» و تلاش‌ها برای دستیابی به راه‌حل تا پایان ماه ادامه خواهد داشت.
از سوی دیگر، روسیه با ارائه پیش‌نویس قطعنامه‌ای در شورای امنیت، پیشنهاد کرده ضرب‌الاجل مکانیسم ماشه تا بهار آینده به تعویق افتد. دمیتری پولیانسکی، معاون نماینده روسیه در سازمان ملل، هدف از این اقدام را «ایجاد فرصت برای گفت‌وگوهای بیشتر و جلوگیری از تشدید غیرضروری بحران» توصیف کرده و تأکید کرده که مسکو مخالف استفاده از این مکانیسم علیه ایران است.
گفتگو با عبدالرضا فرجی راد استاد ژئوپلیتیک
*** بنظر شما چرا مذاکرات دیروز نتیجه ای نداشت؟
مذاکرات دیروز اساساً قرار نبود به نتیجه مشخصی برسد. پس از مذاکراتی که وزیر خارجه ایران با وزرای خارجه سه کشور اروپایی و کایا کالاس، نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا، به صورت تله‌کنفرانس انجام داد، که بی‌نتیجه ماند، توافق شد که معاونان وزارت خارجه ایران و اروپا گفتگوهای خود را ادامه دهند. به نظر می‌رسد طرف ایرانی در نشست دیروز ژنو پیشنهاداتی ارائه کرده است، اما این پیشنهادات مورد توجه اروپایی‌ها قرار نگرفته است.
*** چرا تصور می‌کنید که پیشنهادات ایران مورد توجه اروپایی‌ها قرار نگرفته است؟
اروپایی‌ها از نتیجه مذاکرات موضع مثبتی نگرفتند. به همین دلیل، در این نشست عملاً دستاورد خاصی حاصل نشد. تنها توافق بر ادامه گفتگوها صورت گرفت و حتی بیانیه مشترکی نیز صادر نشد، که خود نشان‌دهنده فقدان نتیجه مشخص است.
اکنون به موعد اجرای «مکانیزم ماشه» نزدیک می‌شویم. این یک ماه آینده دوره‌ای بسیار حساس است؛ یک ماه برای چانه‌زنی، یارگیری و فعال شدن چین و روسیه. سرنوشت ماجرا به نحوه برخورد این دو کشور با موضوع بستگی دارد، چراکه آنها نیز ابزارهایی در اختیار دارند. اروپا در این زمینه دچار اشتباهاتی شده است.
*** اشتباهات اروپا چه بوده است؟
یکی از اشتباهات مهم اروپا این بود که برخلاف برجام، بر «غنی‌سازی صفر» تأکید کرد. در حالی که خود اروپا غنی‌سازی ۳.۶۷ درصدی را در برجام پذیرفته بود، اکنون با طرح غنی‌سازی صفر تناقض آشکار ایجاد کرده است. از سوی دیگر، اروپا از اقدام آمریکا علیه تاسیسات هسته‌ای تحت نظارت آژانس نیز استقبال کرد و این رویکرد پرسش‌برانگیز است. همین رفتارها دست روسیه و چین را برای مانور بیشتر باز گذاشته است. به همین دلیل، روسیه طرح «تمدید شش ماهه» را به شورای امنیت ارائه کرد. البته این تمدید با پیشنهاد مشابه اروپا تفاوت دارد؛ طرح اروپا همراه با شروطی است، اما روسیه شرطی برای آن قرار نداده است.
تا تعیین تکلیف مکانیزم ماشه جنگی مستقیم رخ نخواهد داد / از ابتدا هم قرار نبود مذاکرات دیروز به نتیجه خاصی برسد /اشتباه اروپا در تاکید بر غنی‌سازی صفر
*** در خبرها آمده بود همین همراهی روسیه و چین موجب این شده که آمریکا خشمناک باشد و تصمیم به حمله نظامی به ایران بگیرد.
بله، همین همراهی روسیه و چین آمریکا را خشمگین کرده و برخی رسانه‌ها حتی از احتمال حمله نظامی آمریکا به ایران سخن گفته‌اند. با این حال، احتمال اقدام مستقیم آمریکا علیه ایران بعید به نظر می‌رسد. ترامپ با وجود مواضع تند، همواره بر پرهیز از جنگ تأکید داشته است، زیرا پایگاه اجتماعی او (جریان بازگشت عظمت آمریکا MAGA) به دلیل شعارهای ضدجنگ از او حمایت کردند. اقدام نظامی علیه ایران می‌تواند باعث ریزش این پایگاه شود.
*** آیا پیشنهاد تمدید شش ماهه روسیه عملی خواهد شد؟ پیش بینی شما چیست وخروجی این تعامل را چگونه می بینید؟
اروپا نیز پیشنهاد تمدید داده اما با شروط متعدد. به عنوان مثال، تعیین تکلیف ۴۰۸ کیلوگرم اورانیوم و آغاز مذاکرات ایران و آمریکا از شروط اروپا است. ایران نیز اعلام کرده آمادگی آغاز مذاکرات را دارد و همکاری با آژانس را پذیرفته است. در مقابل، طرح روسیه فاقد این شروط است. احتمال دارد در ماه آینده، طرح‌های اروپا و روسیه در نهایت به نقطه مشترکی برسند و توافقی میان دو طرف حاصل شود.
*** آیا این احتمال هنوز وجود دارد که اروپا مکانیزم ماشه را فعال نکند؟
خیر. اروپا به‌تنهایی نمی‌تواند منصرف شود. آمریکا هماهنگ‌کننده اصلی است و اروپا عملاً بدون آمریکا نمی‌تواند تصمیم مستقلی بگیرد. شواهد نشان می‌دهد فعال‌سازی مکانیزم ماشه در دستور کار جدی است.
*** امروز تندروها در مجلس به آقای لاریجانی و وزیر خارجه حمله کردند و از همکاری با آژانس گلایه داشتند. از سوی دیگر آنها خواهان بستن تنگه هرمز هستند. بنظر شما اصلا بستن تنگه هرمز برای مقابله با فعال سازی مکمانیسم ماشه کار درستی است؟
برخی نمایندگان تندرو در مجلس از همکاری با آژانس انتقاد کرده و حتی خواستار بستن تنگه هرمز شده‌اند. با این حال، بستن تنگه هرمز راهکار درستی نیست، چرا که این مسیر، شریان حیاتی تجارت جهانی است. نفت و گاز و بسیاری از کالاهای حیاتی از این مسیر عبور می‌کنند و مسدود کردن آن نه تنها به آمریکا و اروپا، بلکه به چین و حتی خود ایران آسیب جدی وارد خواهد کرد.
*** در مجموع شما چشم انداز آینده را چگونه می بینید ،آیا جنگی در پیش خواهد بود و یا با تعامل موضوع مرتفع خواهد شد؟
اگر رئیس‌جمهور آمریکا فردی غیر از ترامپ، مثلاً بایدن، بود احتمال وقوع جنگ یا طرح مکانیزم ماشه بسیار کمتر بود. اما رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی ترامپ شرایط را مبهم کرده است. او فردی آنی و غیرقابل پیش‌بینی است؛ ممکن است امروز از ایران تعریف کند و فردا تهدید به حمله نماید. با این حال، با توجه به شرایط انتخاباتی آمریکا، بعید است وارد جنگی شود که پیامدهای سنگینی برایش داشته باشد.
ترامپ به‌خوبی می‌داند آغاز جنگ می‌تواند به ریزش شدید پایگاه اجتماعی‌اش و شکست در انتخابات منجر شود. او حتی به دنبال جایزه صلح است و تلاش دارد تصویری متفاوت از خود در جهان ارائه کند. بنابراین، هرچند احتمال درگیری صفر نیست، اما به نظر می‌رسد تا تعیین تکلیف مکانیزم ماشه، جنگی مستقیم رخ نخواهد داد.
