سرانجام ۱۶ فروند سوخو ۳۵ ایران در مرحله تولید قرار گرفته است / تحویل احتمالی بین ۲۰۲۵ تا ۲۰۲۷ / پشت پرده عدم عرضه مدل پیشرفته سوخو ۵۷ به تهران

در ادامه این مطلب آمده است: در صورت انجام کامل این انتقال، این جنگنده‌ها مهم‌ترین ارتقای کیفی ناوگان کهنهٔ جنگی ایران در چندین دههٔ گذشته خواهند بود.

 

این افشاگری همچنین به عدم توازنی اشاره می‌کند که در سال‌های اخیر بر روابط ایران و روسیه سایه انداخته بود: تهران پهپادهای شاهد و موشک‌های کوتاه‌بردی را تأمین کرده که به بخش مرکزی کارزار روسیه در اوکراین تبدیل شده‌اند، در حالی که روسیه در مقابل، جنگنده‌های پیشرفته را وعده داده اما زیر فشار تحریم‌ها، خسارات جنگی و کاهش سبد صادراتی خود، در تحویل آن‌ها تعلل کرده بود.

 

 

این مکاتبات، که نخستین‌بار در ۲۸ نوامبر توسط رسانهٔ تحقیقی اوکراینی UNITED24 منتشر شد و سپس در رسانه‌های منطقه‌ای بازتاب یافت، شبکه‌ای از سفارش‌ها را نشان می‌دهد که به یک قرارداد صادراتی با کد «R/1936411141768» مربوط می‌شوند و مشتری خارجی آن با عنوان «K10» مشخص شده است. در یکی از نامه‌ها، «K10» صراحتاً ایران نامیده شده است. اسناد که بین مارس ۲۰۲۴ تا سپتامبر ۲۰۲۵ تاریخ خورده‌اند، هماهنگی کارخانه‌های دولتی روسیه را برای ساخت نخستین سری از ۱۶ فروند سوخو-۳۵ جهت صادرات به نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهند.

 

از نظر صنعتی، کارخانهٔ هواپیماسازی یوری گاگارین در کومسومولسک-آن-آمور (KnAAZ) در شرق دور روسیه — که خط تولید اصلی سوخو-۳۵ است — در مرکز برنامهٔ تولید قرار دارد. قطعات دیگر، شامل اجزای صندلی پران و حسگرهای onboard، از شرکت‌هایی نظیر «زِوِزدا» در نزدیکی مسکو و «کارخانه دوم ابزارسازی مسکو» تأمین می‌شود. برخلاف بازسازی بدنه‌های قدیمی، سفارش‌ها نشان‌دهندهٔ تولید کامل هواپیماهای جنگی جدید است.

 

ضمائم فنی مشخص کرده‌اند که تمامی اقلام باید در پیکربندی صادراتی تولید شوند، برای همهٔ شرایط آب‌وهوایی مناسب باشند و تمامی برچسب‌ها و اسناد آن‌ها به زبان انگلیسی و با استفاده از سیستم اندازه‌گیری «آنگلوساکسون» تنظیم شود — نشانه‌ای واضح از اینکه این اقلام برای یک نیروی هوایی خارجی تولید می‌شوند نه برای یگان‌های روسی. نامه‌ها همچنین نشان می‌دهند که ایران در سال ۲۰۲۴ سه مرحله پرداخت انجام داده است.

 

مجموع این مکاتبات چنین القا می‌کند که ۱۶ فروند سوخو-۳۵ برای ایران کاملاً تأمین مالی شده‌اند، چندین کارخانهٔ بزرگ دفاعی روسیه هم‌اکنون روی آن‌ها کار می‌کنند و مسکو قصد دارد این جنگنده‌ها را تا سال ۲۰۲۷ تکمیل و تحویل دهد — با وجود نیازهای عملیاتی‌اش در جنگ اوکراین.

 

 

درک زمان‌بندی این تحرکات نیازمند توجه به تلاش مداوم ایران برای نوسازی نیروی هوایی خود و همچنین کاهش نفوذ صادراتی روسیه در بازارهای خاورمیانه و شمال آفریقاست.

 

ناوگان جنگنده‌های ایران همچنان مجموعه‌ای ناهمگون از هواپیماهای سالخورده‌ای است که یا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ خریداری شده‌اند یا در سال‌های پس از جنگ ایران و عراق وارد خدمت شده‌اند.

 

هواپیماهای F-14A، F-4E و F-5 از دوران شاه، در کنار میگ-۲۹، سوخو-۲۴MK و تعداد محدودی جنگنده‌های بومی صاعقه و کوثر، با وجود ارتقاهای داخلی کماکان پرواز می‌کنند. با این حال، علیرغم نوسازی‌های دوره‌ای در اویونیک و تسلیحات، این هواگردها با کمبود مزمن قطعات یدکی، ناسازگاری با سامانه‌های مدرن و شکاف رو‌به‌گسترش در بقاپذیری در برابر پدافندهای پیشرفته و جنگنده‌های نسل پنجم مواجه‌اند.

 

علاوه بر این، دهه‌ها تحریم غرب و تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل گزینه‌های ایران را محدود کرده است. در دههٔ ۱۹۹۰ حدود یک دوجین کشور سلاح‌های عمده به ایران می‌فروختند؛ اما از میانهٔ دههٔ ۲۰۰۰، تجهیزات روسی و چینی بر واردات ایران مسلط شدند. تلاش‌های ایران برای خرید نسخه‌های سوخو-۳۰ در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۱۵ — از جمله پیشنهادهایی برای مونتاژ محلی — هرگز به تحویل منجر نشدند؛ عمدتاً به‌دلیل فشارهای اقتصادی و احتیاط روسیه در انتقال فناوری‌های حساس یا اختصاص ظرفیت تولید محدود خود در دوره‌ای که با اولویت‌های صادراتی رقابتی مواجه بود.

 

بر اساس داده‌های مؤسسه صلح استکهلم (SIPRI)، روسیه ۹۸ درصد واردات تسلیحاتی ایران در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ را تأمین کرده و در فاصلهٔ ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ تنها تأمین‌کنندهٔ مهم باقی مانده است، در حالی که صادرات تسلیحات روسیه به خاورمیانه و شمال آفریقا در همین دوره بیش از ۸۰ درصد کاهش یافته است.

 

این پویایی، نارضایتی در تهران و مسکو ایجاد کرده است. مقام‌های ارشد ایرانی از سال ۲۰۲۳ اذعان داشتند که سوخو-۳۵ ضروری است، اما می‌گفتند هیچ وضوحی دربارهٔ زمان عملیاتی‌شدن آن در اسکادران‌ها ندارند. در مسکو نیز برنامه‌ریزان باید انتظارات تهران را در برابر نیازهای داخلی نیروی هوایی روسیه بسنجند، در حالی که با تحریم‌ها و فرسایش ناشی از جنگ دست‌وپنجه نرم می‌کردند.

 

تنش‌های ایران و روسیه پس از درگیری ۱۲ روزه ایران و اسرائیل در ژوئن تشدید شد. حملات اسرائیل بر زیرساخت فرماندهی و کنترل، پدافند هوایی، سایت‌های پرتاب موشک بالستیک و تأسیسات مرتبط با برنامهٔ هسته‌ای ایران متمرکز بود. پایگاه‌های هوایی هدف قرار گرفتند و دست‌کم ۱۵ هواگرد — از جمله F-14 و F-5 — طبق گزارش رسانه‌های اسرائیلی و منطقه‌ای نابود شدند. با این حال نحوهٔ توزیع حملات نشان داد که اسرائیل ناوگان جنگنده‌های ایران را تهدیدی حاشیه‌ای می‌بیند. نیروی هوایی اسرائیل بر اهداف پرارزش‌تری چون شبکه‌های C2، سامانه‌های پدافند هوایی، سایت‌های پرتاب و ذخیرهٔ موشک‌های بالستیک و زیرساخت‌های هسته‌ای تمرکز کرد.

 

در همان زمان، مسکو در طول بحران در حاشیه ماند؛ امری که محدودیت تمایل روسیه برای مداخلهٔ مستقیم به سود ایران را برجسته کرد. در چنین زمینه‌ای، برنامهٔ سوخو-۳۵ اهمیتی نظامی و سیاسی فراتر از تعداد هواپیماها پیدا می‌کند. برای روسیه، این قرارداد ابزاری برای جبران پهپادها و موشک‌هایی است که کارزار آن در اوکراین را زنده نگه داشته‌اند، همچنین راهی برای فعال نگه داشتن خطوط تولید کلیدی و اطمینان‌بخشی به خریداران بالقوه — از جمله الجزایر — که مسکو همچنان قادر به تحویل قراردادهای پیچیده و پیشرفته است، حتی در شرایط جنگی.

 

برای ایران، حتی یک تزریق محدود جنگنده‌های پیشرفته می‌تواند شکاف توانمندی‌های دیرینه را کاهش دهد و نشان دهد که شراکت دفاعی با روسیه فراتر از پدافند هوایی، بالگرد و هواپیماهای آموزشی در حال تعمیق است.

 

 

سوخو-۳۵ ایران را در سطحی برابر با اسرائیل یا برترین نیروی‌های هوایی خلیج فارس قرار نمی‌دهد، اما باعث می‌شود برنامه‌ریزان اسرائیلی و عرب خلیج فارس فرضیات خود دربارهٔ «بی‌اثر بودن» ناوگان جنگنده‌های ایران را بازنگری کنند.

 

از نظر فنی، سوخو-۳۵ نسخه‌ای عمیقاً ارتقایافته از سوخو-۲۷ فلنکر است که بدنهٔ تقویت‌شده، کنترل دیجیتالی fly-by-wire و ظرفیت سوخت داخلی بیشتر دارد. در کنار موشک‌های هوا‌به‌هوای دوربرد R-37M، این جنگنده‌ها پوشش هوایی گسترده‌تری برای ایران فراهم می‌کنند. در عمل، این پلتفرم می‌تواند در فواصل بسیار دورتر اهداف را کشف و تهدید کند و برنامه‌ریزی برای حملات احتمالی اسرائیل یا آمریکا را پیچیده‌تر سازد.

 

اما چالش‌ها قابل توجه‌اند. ساختن گروهی از خلبانان کارآزمودهٔ سوخو-۳۵ نیازمند ساعت‌های پروازی سالانه‌ای بسیار بیشتر از چیزی است که ایران به طور سنتی قادر به تأمین آن بوده است. تعمیر و نگهداری، قطعات یدکی و ارتقاها نیز همچنان در معرض تحریم‌ها و گلوگاه‌های صنعتی روسیه قرار خواهند داشت. در هر نبرد احتمالی آینده، این هواگردها با جنگنده‌هایی مانند F-35، F-15، رافال و تایفون روبه‌رو خواهند شد که از شبکه‌های پیشرفتهٔ هشدار زودهنگام هوابرد و ناوگان گستردهٔ سوخت‌رسان پشتیبانی می‌شوند. افزون بر این، اسرائیل و کشورهای کلیدی خلیج فارس همچنان از برتری کیفی روشن در حوزه‌های ISR، فرماندهی و کنترل، و فناوری حملهٔ دقیق برخوردارند.

 

«اکرم خریف»، خبرنگار مستقل حوزهٔ دفاعی در شمال آفریقا که صادرات روسیه را به‌دقت دنبال می‌کند، می‌گوید این افشاگری معتبر است اما محدودیت‌های ساختاری روسیه را نیز آشکار می‌کند. او می‌گوید: «اطلاعات واقعی به نظر می‌رسد، اما روسیه بعید است سر وقت تحویل بدهد. ظرفیت فعلی تولید نشان می‌دهد مسکو می‌تواند سالانه چهار تا حداکثر شش فروند سوخو-۳۵ بسازد.» او افزود: «این اسناد لو‌رفته در واقع نشان می‌دهند ظرفیت صادراتی روسیه تا چه اندازه محدود است.»

 

به گفتهٔ خریف، انتخاب این مدل از سوی روسیه نیز حساب‌شده است: «روسیه با عرضهٔ سوخو-۳۵ و نه سوخو-۵۷ رفتار هوشمندانه‌ای دارد. این کار باعث برهم‌زدن توازن منطقه‌ای نمی‌شود و در عین حال چیزی را به ایران می‌دهد که فوراً به آن نیاز دارد: یک جنگندهٔ دوربرد با توانایی درگیری فراتر از برد دید که ایران دهه‌ها فاقد آن بوده است.»

 

او همچنین اشاره می‌کند که با محدود شدن توان ایران برای پرواز آزادانه بر فراز آسمان سوریه و عراق، ایران نمی‌تواند صرفاً بر موشک‌های سطح‌به‌هوا و رادارهای هشدار زودهنگام تکیه کند. سوخو-۳۵، که می‌تواند گشت‌های هوایی را به عمق بیشتری ببرد و هواگردهای دشمن را خیلی پیش از ورود به آسمان ایران به چالش بکشد، پاسخی به این جغرافیای محدودتر است.